P1060536

88 Wśród znaków i struktur

dem książki Scfauckinga Die Soziologie der literariscben Gescbmackbilduttg). Nie jest jednak koniecznością, aby gust najmłodszy łączył się z warstwą najwyższą. Tak na przykład w przedwojennej Austrii, a jeszcze wyraźniej w Rosji, warstwą społecznie wiodącą była arystokracja, ale nosicielem sztuki wysokiej, odnawiającej normę estetyczną, było mieszczaństwo.

Pomimo to zależności między hierarchią estetyczną a społeczną nie da się zakwestionować. Każda warst\ya społeczna - a także wiele śyndnwfsk^ (na przykład wieś - miasto) — posiada swój kanon t^trryryjy. będący jednym z jej bardziej charakterystycznych znaków. Jednostka na przykład, przechodząc z warstwy niższej do wyższej, z reguły stara się przyswoić sobie chociażby zewnętrzne rysy upodobań tej warstwy, do której chce być zaliczana (ymiana ubioru, sposobu mieszkania, zachowania itd.). A ponieważ zmiana autentycznych osobistych gustów jest rzeczą nadzwyczaj trudną, są one jednym z najpewniejszych - prawda, częstokroć ukrywanych - kryteriów pierwotnego pochodzenia. Ilekroć w danej zbiorowości przejawia się tendencja do przegrupowań hierarchii społecznej, zawsze w jakiś sposób odbija się ona także w hierarchii gustów. Tak na przykład intensywnemu rozwojowi ideologii socjalistycznej w ostatnich dziesięć! oleciach XIX wieku towarzyszył programowy rozwój rzemiosła artystycznego, zakładanie scen ludowych, ideały wychowania artystycznego. Mówiliśmy w pierwszym rozdziale tej pracy o ścisłej zależności między rozwojem przemysłu a ożywieniem rzemiosła artystycznego, jednakże występował tu również, i był odczuwany, związek z tendencjami rozwoju społecznego. Już inspirator krzewienia kultury estetycznej, J. Ruskin, oceniał swoje wysiłki jako dążenie do naprawy społeczeństwa (podniesienie moralności publicznej itd.), a jego kontynuatorzy - W. Morris i W. Crane - reprezentowali przekonania socjalistyczne. Na II Zjeździe Wychowania Artystycznego Sc. Wactzold wygłosił przemówienie,

w którym znajdujemy następujące słowa: „Naród pod względem społecznym i w swym życiu duchowym jest tak rozbity i podzielony, że poszczególne warstwy ledwo się rozumieją” — i nowej integracji społeczeństwa oczekiwał od wychowania artystycznego.¹⁴ Nawet u takich propagatorów wychowania artystycznego, którzy nie podzielają stanowiska socjalistycznego, przejawia się pogląd, że sztuka i kultura estetyczna w ogóle mają służyć jako element społecznej spójni; J. Langbehn, autor pracy Re mb rand ł ais Erzieber, chce stworzyć na tej drodze z niemieckich chłopów, mieszczan i szlachty „eine Adels-partei im bóberen Sinne" ¹. Krok w krok z dążeniem do odrzucenia albo chociażby osłabienia społecznej hierarchizacji idzie więc dążenie do zrównania gustów, i to na możliwie najwyższym poziomie: najmłodsza, a więc najwyższa norma estetyczna ma się stać normą powszechną.¹⁵    M¹<u«¹w¹    '

Kontynuacją tdgo społecznego, a równocześnie estetycznego procesu są początki rewolucji rosyjskiej, kiedy awangarda artystyczna łączy się z awangardą społeczną. Jednak w późniejszym okresie rosyjskich przeobrażeń społecznych dochodzi do głosu poszukiwanie estetycznego ekwiwalentu społeczeństwa bczklasowego w drodze wyrównania gustów estetycznych na poziomie s r e d-n i m; Jego symptomem jest na przykład realizm socja-listyczny w literaturze jako nawrót do wzorcaTpowiesa realistycznej, a więc do kanonu starego, znacznie już zdewal uowanego, oraz kompromisowy klasycyzm w architekturze. Stosunek między organizacją społeczeństwa a sferą norm estetycznych nie jest bowiem skostniałe jednoznaczny także w tym sensie, że pewnej tendencji społecznej — na przykład dążeniom egalitarnym — nie musi zawsze i wszędzie odpowiadać identyczna reakcja w sferze tego, co estetyczne: raz jest to próba zrównania kanonów na poziomie najwyższym, kiedy indziej znów próba powszechnego wyrównania na poziomie przecięt-

1

Partię szlachecką w znaczeniu przenośnym.