P1240381

Prtcjav*t adaptacji „importu" w nowya środowisku Jaat regularna pojawienie alf lokalnych replik 1 naśledownictw; ayrazai adaptacji głfbacej -pojawianie sic modyfikacji, prowadzących wielokroć do narodzin zupełnie nowych Jakości.Północnopolskie grupy ludności kultury łużyckiej korzystają z nordyjsklch waorców metali rzadziej oezpośrednio, częściej ze p oś red. r.ictwea przetwarzających Je „po drodze” centrów nlźowonlemleckich. W wielu przypadkach dane nam Jest obserwować ewolucję formy na długim odcinku. Możliwe okazuje się takte dość precyzyjne określenie trendów rozwojowych -1 co ważniejsze - przyczyn Je wywołujących*

Powołuieyy się ponownie na „klasyczny" przykład bransolet z podwó.mero drutu 1 bransolet tsśaowjitych-pceudosplrelnyrh. Obca, genetycznie nordyj-ska odmiana nadodrzańska troh pierwszych inspiruje produkcje odmiany nadwiślańskiej, assywnlejsrej, w kaszubskich pracowniach me talurgi ozny ch. Rychło rodzi si. w niektórych z nich (zachodni brzeg Zatoki Gdańskiej) daleko idące innowacja, polegająca na gruntowny a pop r a v/leniu parametrów u-±y tkowych wytworów przez zastąpienie luźnego ap ł rolowania taśmowa tą konstrukcje całościową, zapinaną na kończynie, przystosowaną do podwlązywania 1 .^e spieczoną tya spodoba a przed zgubieniem. Trans forsowane    elementy

Pierwowzoru, czyli bransolet z podwójnego drutu, zachowują - dość długo -cz ściowo dawny walor praktyczny (trwałe uazko) bądu kompletnie go tracą -przeniesione do sfory oraamen*-«cyJneJ (zrośnięte zwoje, markowanie śrubowatego łączenie końcówek). Oryginalnym, nie mającym Już nic wspólnego z pierwowzorem rozwiązaniem Jest zamknięcia bransolet, ulegające w kolejnych fazach permanentnej optymalizacji, dające możliwość bezawaryjnego regulowania średnicy ozdób. Wyraźna staje się dbałość o mechaniczną odporność blaszanego korpusu, a nawet troska o zabezpieczanie użytkownika przed skaleczenia Jego ostrymi krawędziami. W zdobnictwie niższego szczebla panuje nie skrępowana pierwowzorem wariantów ość, zależna od inwencji miejscowego producenta* Zalania się fragnentarycznle zakres użyteczności aowegc typu bransolet, tworzących częściej parzyste komplety, nieraz pen-dantywne. Rosnącą skokowo intensywność adaptacji obrazuje stosowne licz-by*

bransolety * podwójnego drutu:

-    odsiana nadodrzańska - 11 egz. z 7 stan.,

-    odmiana nadwiślańska - UO egz. j 22 stan., bransolety taśmowate-pseudosplralne - 76 egz. z 37 stan.

* nurcie recepji produkcyjnej mieszczą się także bransolety nerkowa te. Ewolucja ich formy 'pochodzenia północnoniemleckiego) ukłndo Się    dwu*

stopniowo 1 skup‘o tlę - wiioj niż w omówionych ostatnio dwóch    typach

- na przekształceniach morfologicznych o podłożu utylitarnym, za to roz* budowuje cors:* barlzirj • lamenty zdobnicza, do granic przoaady ( „baro-k. zacja** ., z uszczerbkiem nawet dla parametrów czysto praktycznych. Na-laor.ia ty poi    - > wobec odmiany nad odrzańskiej, stricte lokalna od-

****** akdwiśls/ -\a preferuje bow;eo większo gabaryty, wydatniejszą nerkę, bOi e* ssą dekorację tak jej. Jak przyległych partii obręczy. C-kształtność przekroju obręczy pogłębia się, wlooąc ku późnym okazom    „balonowatym”.

których zwiększony efekt op ty otno-tB te tyczny i względną oszczędność

_fUrowca opłaca zaostrzony rcMm technologiczny. Recepcja obu odmian Jest 0iok>_t wyrównana.

Zapinki płytowe odwzorowują, przede wszystkim pokrojem_t starszy typ aoióyjaki z IV EB. Wiemy dokładniej, za recepcjo produkcyjna zapinek pod-kowlaatych nastąpiło w rejonie dolnoodrzaóako-wkrzańaklm. Zauważmy Jednak oditfpatwa stylistyczne, charakterystyczne wyłącznie dla okazów z ziem polaki oh (np. motyw wielokrotnej podkowy spotykany tylko na wschód    od

Córy)# Tb aa miejsce również kompilacja stylistycznych pierwiastków nor-

jpjiklch z właściwymi cyklowi kultur pól popielnicowych (proton ptasi na gipinee z gładkimi tarczkami, ornament „oczkowaty", krzyżowy, rzędowo-guz-koey na zapinkach podkowlastych). Obie odmiany znajdują na Pomorzu znacz-at uznanie, w odróżnieniu od okazów z elementem ml Beczkowatym (forma śród-kowonleniecka) czy z plastycznym ornamentem „oczkowatym" (forma północno-nlertlocka?). Siadami ograniczonej lokalnej adaptacji wydają się tąró modyfikacje kanonu dekoracyjnego (częściej stosowane przywleszki do eżuro-nntj krawędzi tarozki). Jak również technologii.

Przechodząc do omówienia napierśników zauważmy na wstępie, że skala Ich przeobraża* formalnych Jest porównywalna tylko z rozległością ewolucji bloku bransolety z podwójnego drutu - bransolety taśmowate. W przypadku napierśników recepcja produkcyjna dokonała aię Jednak w znacznie krótszym czasie (wczesny V EB), niemal równolegle w U wydzielonych typach. Recepcja nordyjakiej (duńskiej) formy z IV EB przebiega w napierśnikach z kręgów półkslężycowatych typu środkowopomoreklego dwutorowo, w dwóch różnych rejonach geograficznych. W odmianie pobrzeżowej zmiany dotyczą zdobnictwa kręgów (łagodniejsze żłobkowanie). Modyfikacje prototypu odmiany pojeziernej idzie dalej; ozdoba staje się zamkniętą konstrukcyjnie    na

stale całością dzięki zastosowaniu poprzecznych łączników kręgów i płytek dążących ich końcówki. „Drążenie" kręgów od spodu daje oszczędności na surowcu i ciężarze. Mimo to w światłe danych statystycznych można by przypuszczać, że odmiana pojezierna niezadowalająco Jeszcze realizowała postępującą tendencję do stworzenia okazałego, trwałego w użytkowaniu pek-topalu (por, też duży odsetek zachowanych destruktów).

Domyślne oczekiwania odbiorców w tym względzie spełniają bardziej napierśniki typu nad odrzańskie go, Inne genetycznie (forma środkowoniemiecka), udatniej wplutające się w nurt lokalno-pomorsklch przemian w wytwórczości setalurglcznej• Zapożyczenia od napierśników odmiany pojeziernej    typu

irodkowopomorskłego nie podlegają dyskusji, przecież w stosunku do ni h oaawiane tu pektorały są optycznie (ażur) i faktycznie lżejsze (przy zbliżonych gabarytach), mocniejsze, a nadto ciekawiej rozwiązane pod względem fstetycznym. Szczytowym osiągnięciem wytwórczym i komercyjnym pomorskich producentów są bez wątpienia okazy z płyt sierpowa tych. Interesująco, ta Ich związek z archetypom nadłabskim (nadłabsko-hawelańsklm), dotyczący przed# wazystkim amorficznej ornamentyki niższego rzędu, wytrzymuje próbę długiego czasu (II1-V EB). Kanon morfologiezno-technologiczny    zostaje