6931257492

166

jest formą adaptacji człowieka do środowiska. Akceptując więc idee tzw. „ewolucyjnej teorii poznania”, autor uzasadnia wynikający z niej „epistemologiczny konstruktywizm”, akceptując jednocześnie metody systemowej analizy fenomenu kultury ludzkiej. Nietrudno więc zauważyć, że Riedl kontynuuje idee tzw. „trzeciego przewrotu kopemikańskiego” w filozofii, którego dokonał K. Z. Lorenz w polemice z Immanu-elem Kantem o ewolucyjne pochodzenie form apriorycznych poznania ludzkiego oraz ich wytworów w sferze ducha. Rezultaty tego przewrotu zostały wzbogacone przez wiedeńskiego etologa teorią systemową Ludwiga von Bertalanffy’ego, kategorią fulgu-racji oraz imprintingu (Pragung), i stały się źródłem jego licznych prac związanych z rozwojem nie tylko teorii poznania, realizmu hipotetycznego, ale idei społeczeństwa i kultury oraz myśli ekofilozoficznej sprzyjającej środowisku naturalnemu.

W trzeciej części pracy autor w trzech kolejnych krokach przedstawia własną koncepcje nauki o kulturze, nazywając ją s y s -terno w ą i ewolucyjną teorią kultury. Na tę koncepcję Michaela Fleischera składa się idea tzw. „drugiej rzeczywistości” oraz tzw. „obiekt 'obraz świata’”. Trzeci krok autora stanowi pomysł tzw. „normatywiki”, czyli systemu normatywnego wzorców, determinującego w różnych środowiskach tworzenie przez ludzi określonych systemów kultury, które zawsze zawierają w sobie coś wspólnego (uniwersalnego) oraz coś specyficznego, a więc zgoła właściwego tylko sobie. „Druga rzeczywistość”, a więc wytwór zbudowany na „pierwszej rzeczywistości” to całokształt działań kulturotwórczych ludzi, na który składają się określone ich postawy i dyskursy, tworzące uwarstwiony system kultury. Odnosi się on do obiektu - ich 'obrazu świata’, w którym żyją i który tworzą, a który jakby steruje rozwojem odzwierciedlającego go systemu kultury.

Zjawisko kultury w takim ujęciu systemowym i ewolucyjnym jest ukazywane jako twór procesualny, wręcz wariabilistyczny, podlegający nieustannemu procesowi ewolucji, stanowiąc jednocześnie system adaptacji duchowej ludzi do ich środowiska życia. Jego przebieg, którego wynikiem jest nieustanne tworzenie owej „drugiej rzeczywistości”, przybierającej formę systemu

RECENZJE, OMÓWIENIA, NOTY

otwartego, w którym ludzie adaptują się d₀

środowiska i przygotowują równocześnie możliwości jego przekroczenia ku „lepszej przyszłości”, determinowany jest wieloma koniecznymi i ważnymi uniwersaliami, bez których system ten nie mógłby istnieć i nie mógłby nabierać cech własnej oryginalności, ulegając ciągle postępującym dyferen-cjacjom. Systemy kultury z konieczności więc znajdują się w stanie nierównowa-żnym, bo ciągle zachodzą w nich zmiany im nowacyjne, podlegające ciśnieniu selekcji w procesach adaptacji. „Kultura jest w stanie - pisze autor - wyrównać wahania (np. reguł generujących, ale też typów i klas wypowiedzi) i utrzymać stabilny stan systemu. Wahania, które zostają wyrównane, prowadzą do nowego stanu stacjonarnego systemu kultury, który z uwagi na stan poprzedni stanowi innowację. W jakim kierunku innowacje te się rozwiną, nie da się przewidzieć; to, że kultura ewoluuje, jest koniecznością. - Na wszystkich poziomach systemu kultury aktywizuje się zasada przypadkowości. Rozwój (każdej wypowiedzi, reguł generujących itp.) nie jest całkowicie niezależny od przypadku. Przestrzeń warunków jest dana, przypadek ze swej strony steruje decyzjami i wydarzeniami na wszystkich poziomach” (s. 332). W takim modelu rozumienia systemowego i ewolucyjnego kultury w jego obszarze daje się postrzec „dyferencjację hierarchiczną systemu” na wszystkich jego poziomach i odniesieniach oraz mechanizm „reprodukcji i zapamiętywania znaków”, generowanych zgodnie z regułami ich wypowiedzi i manifestacji, które także ulegają tradycjonalizacji, stanowiąc system pamięciowy kultury. Te zjawiska prowadzą do „kreatywności kultury”, bo skuteczne rozwiązania, dające właściwe adaptacje, zostają zapamiętane, a innowacje skanalizowane.

Fleischer stara się więc badać zjawiska kultury analogicznie do procedur nauk przyrodniczych metodami empirycznymi, a przedmiotem tych badań nad ich systemami są analizy dyskursów w nich obecnych, wyrażanych w znakach, symbolach, utrwalanych w komunikacji werbalnej (języku naturalnym) pod postacią tekstów (np. literatura) oraz w komunikacji pozawerbalnej (gest, mimika, postawa). Duża część pracy poświęcona jest wynikom badań tzw. „symboli kolektywnych” i ich preferencji wśród