32 (218)

Jak wiemy, procesy adaptacji człowieka do rozmaitych sytuacji życiowych obejmują powiązane ze sobą zmiany biologiczne, psychologiczne i społeczne (w stosunkach z innymi ludźmi), które pojawiają się w odpowiedzi na oddziaływania środowiskowe i stanowią próbę utrzymania wewnętrznej równowagi organizmu. Z drugiej strony, nieskuteczność tych procesów, wynikająca ze skrajnie trudnych warunków działania lub zbyt silnych stresorów oddziałujących na jednostkę ma różnorodne następstwa dla jej struktury i funkcji biologicznych, dla psychiki i zachowania się oraz podatności na różne choroby. Według R. Adera i G. Solomona zrozumienie roli układu immunologicznego w tych procesach wymaga przyjęcia założenia, iż ośrodkowy układ nerwowy może wywierać wpływ na procesy immunologiczne. Hipoteza ta, jak piszą autorzy, jest prawdopodobna w świetle istniejących neuroanatomicznych i neurochemicznych powiązań pomiędzy ośrodkowym układem nerwowym i układem immunologicznym. Układ immunologiczny jest zintegrowany z innymi układami służącymi utrzymaniu równowagi fizjologicznej organizmu i podobnie jak one podlega regulacji lub modyfikacji przez mózg.

Doświadczenia na zwierzętach wykazały, że szereg warunków środowiskowych takich jak np. hałas, bolesna stymulacja lub „zatłoczenie” populacji (wynikające np. z umieszczenia bardzo licznej grupy zwierząt na stosunkowo niewielkiej powierzchni) zwiększa podatność na choroby infekcyjne, pasożytnicze, alergiczne i autoimmunologiczne (tj. takie, które stanowią rezultat wytwarzania przez organizm przeciwciał własnych tkanek i komórek), a także nowotworowe. Wczesne doświadczenia życiowe mogą wpłynąć również pozytywnie na rozwój odporności (np.troskliwa opieka lub delikatne traktowanie w okresie niemowlęcym zwiększały odporność u dorosłych zwierząt).

Jak wynika z badań G. Solomona, lekarza psychiatry.

czynniki emocjonalne i stres mogą wpływać na powstawanie i rozwój chorób autoimmunologicznych u człowieka (np. reumatoidalnego zapalenia stawów). Autor zauważył ponadto, że pacjenci cierpiący na te choroby sprawiali wrażenie ludzi, będących w stanie ciągłego zmartwienia, niezdolnych do „psychicznej walki” z chorobą. Ponieważ wcześniej wykazano, że stany takie powiązane były z charakterystycznym także dla stresu, wzrostem poziomu wydzielania hormonów przez korę nadnerczy (działających m.in. osłabiająco na układ odpornościowy), Solomon powiązał ze sobą te spostrzeżenia i rozpoczął prace eksperymentalne nad sprawdzeniem hipotezy, że stres działa osłabiająco na układ odpornościowy organizmu. Zaburzenia w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego lub w układzie immunologicznym prowadzą do zakłócenia funkcji obronnych organizmu, związanych z rolą, jaką pełnią te układy, a w konsekwencji do chorób zwłaszcza tych, które związane są z odpornością immunologiczną organizmu lub jej niedostatkiem czy brakiem. Poszukiwano także czynników osobowościowych, które można by połączyć z występowaniem niektórych chorób alergicznych. Na przykład, u pacjentów astmatycznych stwierdzano istnienie tendencji zależnościo-wych w stosunku do innych ludzi (atak astmatyczny może wtedy wystąpić w momencie, kiedy potrzeba zależności nie będzie nagle zaspokojona). W przypadku chorób autoimmunologicznych (takich jak np. reumatoidalne zapalenie stawów, stwardnienie rozsiane czy choroba Basedowa) ludzi podatnych na te choroby charakteryzowano jako spokojnych, introwertywnych, godnych zaufania, sumiennych, nie okazujących emocji (zwłaszcza negatywnych), dostosowujących się, poświęcających się, pozwalających kierować sobą, wrażliwych na krytykę, utrzymujących dystans i rezerwę, niezwykle aktywnych, ukrywających potrzeby zależ-nościowe poprzez demonstrowanie przesadnej niezależno-

61