page0473

POGRANICZE POŁUDNIOWE

HISTORIA SĄSIEDZTWA

Od X do początków XVII w. Polska i Czechy sąsiadowały ze sobą jako suwerenne państwa. W dziejach ich współegzystencji nie brakło wojen i konfliktów. Terenem rywalizacji był zwłaszcza Śląsk (w połowie X w. pod panowaniem Przemyślidów, za Mieszka I przyłączony do państwa Piastów, w okresie rozbicia dzielnicowego w XII i XIV w. stopniowo uzależniany od Czech; włączenie się Niemców w te konflikty doprowadziło do przejęcia Śląska w XVIII w. przez Prusy). Wojny i najazdy, a także krótkotrwałe epizody panowania Piastów na tronie czeskim i Przemyślidów na tronie polskim, nie przyniosły masowych akcji osiedleńczych. Na pograniczu polsko-czeskim istnieją jednak enklawy czeskie na północ od Bramy Morawskiej i polskie na południu, istnieje także stary pas gwar przejściowych (dialekty laskie w okolicach Głubczyc i Raciborza).

Celowa działalność osadnicza Przemyślidów, umacniających swoje panowanie przez budowę silnych grodów, uwidacznia się w Kotlinie Kłodzkiej, gdzie powstało Kłodzko (czes. Kladsko; w formie częściowo spolonizowanej Kłodzko — nazwa ta była używana jeszcze po II wojnie światowej). Z drugiej strony obszar zamieszkanego przez Polaków Księstwa Cieszyńskiego przekraczał granicę południową. W latach 1919--1920 trwał konflikt zbrojny o te ziemie między Polską i Czechami, które wykorzystując zaangażowanie sił polskich na wschodzie początkowo zajęły niemal cały Śląsk Cieszyński; ostatecznie obie strony przyjęły korzystną dla Czech propozycję wytyczenia linii granicznej, opracowaną przez Komisję Międzysojuszniczą.

Na pograniczu polsko-słowackim mamy do czynienia z polskim osadnictwem na południowych stokach Karpat — na Orawie, Spiszu, a także dalej na wschód wzdłuż głównego grzbietu gór. Na Spiszu Polacy pojawili się już w XIII w.; w latach 1412-1769 istniało starostwo spiskie, należące do Polski w wyniku nie wykupionego przez Węgry zastawu 12 miast. Część Spiszą znajdująca się w obecnych granicach Polski (okolice Niedzicy) ma silne związki etniczne ze Słowacją. Na Orawie polska ludność znalazła się w XVII w. na skutek kolonizacji pasterskiej z Żywiecczyzny. Nazwy osobowe pozwalają przypuszczać, że w fali osadniczej — prócz żywiołu polskiego — znajdowała się też zapewne domieszka docierającego tu elementu ukraińskiego. Żywe do dziś gwary spiskie na Słowacji o polskich cechach językowych nazywane są w literaturze naukowej naszych południowych sąsiadów „góralskimi". Ludność mówiąca tymi gwarami ma słowacką świadomość etniczną.

469