skan
6 (3)

54 4 ROZDZIALI

polityki zawsze stanowiły parę z koncepcjami natury - powiązane ze sobą tak ściśle jak dwa siedzenia huśtawki, z których gdy jedno się podnosi, to drugie opada i odwrotnie. Nigdy nie istniała inna polityka niż polityka natury i inna natura niż natura w polityce. Epistemologia i polityka - zdążyliśmy sobie z tego zdać sprawę - stanowią jedno i to samo przedsięwzięcie ucieleśnione w formie epistemologii (politycznej) zaciemniającej zarówno praktyki naukowe, jak i podstawowy przedmiot życia publicznego.

Dzięki podwójnym wnioskom płynącym z socjologii nauki i praktycznej ekologii będziemy w stanie zdefiniować kluczowe pojęcie kolektywu⁴, precyzując jego sens krok po kroku. W gruncie rzeczy waga wyrażenia „natura” nie bierze się wcale ze szczególnego charakteru bytów, które wydaje się zbierać w jedną całość i które należeć by miały do jakiegoś specjalnego obszaru rzeczywistości. Siła tego wyrażenia bierze się stad, że zawsze używa się go w liczbie pojedynczej. Kiedy przywołuje się pojęcie natury, to zgromadzenie, do którego się odnosi, zaczyna liczyć się nieskończenie bardziej aniżeli ontologiczna jakość tego, co „naturalne”, czego pochodzenie gwarantowałoby samo pojęcie. Dzięki naturze można upiec dwie pieczenie przy jednym ogniu: zakwalifikować pojawiający się byt do takiej czy innej domeny rzeczywistości i przyporządkować mu miejsce w ujednoliconej hierarchii biegnącej od największego do najmniejszego z bytów²⁹.

Łatwo to udowodnić. Wystarczy zastąpić wszędzie liczbę pojedynczą przez mnogą - te natury. Od razu niemożliwe staje się przypisywanie im jakiejkolwiek wagi politycznej. „Różne” prawa naturalne? Trudno sobie wyobrazić prawa pozytywne wywodzone w oparciu o taką różnorodność. Jak wciągnąć ludzi do klasycznej dysputy o zależnościach pomiędzy genetyką a środowiskiem, w której miałoby chodzić o porównywanie

” Jak zobaczymy dalej, stanowiska te nie zmieniają się ani na jotę, jeśli odwołują się do „jednego" społeczeństwa i relacji władzy. Prowadzi to do takiego samego paraliżu. Dlatego właśnie krytycy ekologii głębokiej z ramienia socjologii nigdy nie posuwają się zbyt daleko - w obszarze społeczeństwa i jego wewnętrznych relacji władzy odnajdują to samo, za co krytykują surową naturę swoich przeciwników - zob. jaskrawy przykład w: Bookchin 1996. Chcąc zrehabilitować politykę, nie redeńniując jej, w istocie przedłużył mandat nie tyle natury, ile walki klasowej!

DLACZEGO EKOLOGIA POLITYCZNA NIE MOŻE TRZYMAĆ Się NATURY? « 55

r

wpływu różnych natur i różnych kultur? W jaki sposób mielibyśmy starać się opanować przemysłowy impet - proponując im ochronę „natur”? Jak otwierać sobie drzwi przed odwołanie do autorytetu Nauki, jeśli dopowiadalibyśmy, że chodzi o nauki „o naturach”? Jakże to: „prawa natur” miałyby brać w karby pychę praw ludzkich? Nie, zdecydowanie liczba mnoga po prostu nie przystoi politycznemu pojęciu natury. Różnorodność dodana do różnorodności w wyniku da zawsze różnorodność. A przecież od czasów mitu o Jaskini to jedność natury stanowi o jej politycznym uprzywilejowaniu, bo to właśnie to zgromadzenie, takie uporządkowanie może wejść w bezpośrednią konkurencję zową inną formą zgromadzenia, złożenia, ujednolicenia, całkiem zresztą tradycyjną, którą od zawsze nazywa się t ą polityką. Debata pomiędzy naturą a polityką jest jak owa średniowieczna dysputa między papieżem a cesarzem: dwa systemy lojalności wobec dwóch jednakowo prawomocnych totalności rozrywały sumienie chrześcijan na dwoje. Choć możemy już bez ograniczeń używać określenia multikulturalizm*, to multinaturalizm* wciąż jeszcze wydaje się szokujący i pozbawiony sensu...³⁰

Jaki wpływ wywarła ekologia polityczna na tę odwieczną debatę? Samo wyrażenie dość jasno oddaje sytuację. W miejsce dwóch odrębnych pól, w ramach których usiłowano totalizować hierarchię bytów, by następnie być zmuszonym do beznadziejnego wybierania pomiędzy jedną a drugą totalizacją, ekologia polityczna proponuje powołać tylko jeden kolektyw. Jego zadanie polegałoby na spieraniu się o rzeczoną hierarchię i wypracowaniu jakiegoś możliwego do przyjęcia rozwiązania. Ekologia polityczna chce przesunąć zadanie ujednolicenia wszystkich poziomów bytów z podwójnej areny polityki i natury na pojedynczą arenę kolektywu. Tak to przynajmniej wygląda w praktyce - nie pozwala zarówno w ramach tylko porządku naturalnego, jak i w ramach porządku społecznego ustalać w sposób ostateczny i odseparowany, co jest ważne, a co się nie liczy, co jest powiązane, a co powinno pozostać oderwane, to, to wewnętrzne, od tego, co na zewnątrz. Aby podważyć prawomocność tradycji politycznej i tak zwanej tradycji naturalnej, Naturpolitik*, ekolo-

Zgodnie z moja najlepszą wiedzą wyrażenia tego po raz pierwszy użył Eduardo Viveiros de Castro (1998: 446) w odniesieniu do amazońskiego pojęcia ciała. Zauważmy od razu, że jedno z francuskich czasopism z tego obszaru wykorzystuje w tytule Irzy krolną liczbę mnogą: Natures, Sciences, Societes [Natury, Nauki, Społeczeństwa|..