P1260032

- 112 -

Pierwsze rysunki 1 opis dwóch urn tworzonych ukazały się w artykule Ch. Eeuscha a 1724 roku, pierwsza zaś naukowa publikacja os ten tenat była dziełem geologa Q. Berendta . Z badaczy polskich, bogaty zbiór znalezisk z grobów kultury pomorskiej pierwszy omówił G. Ossowski^. Dalszą pracę z tej dziedziny opublikował A.Liaaauer, wymieniając znane wówczas 159 popielnic z obszaru Pomorza, posiadających wizerunki twarzy, s jednym z najważniejszych źródeł wiedzy o tych popielnicach było dzieło H. Conwentza . Zainteresowanie te były inspirowane wówczas przez odkryoie i przewiezienie do Mu-seum fUr Thlkerkunde w Berlinie trojańskich waz twarzowychi pobudziło to nie tylko archeologów do publikowanie odkrywanych materia-

4

łów. Wśród badaczy prahistorii powszechnej pierwszy M. Hoernes w roku 1898 specjalnie analizuje wyobrażenia twarzy ns urnach, uważając je za wyobrażenia bóstw ómierci.

W okresie międzywojennym popielnicami twarzowymi zajmują się V. Łs Bauma i 3. Petersen, w ostatnich lstsch przed wojną 0. Ktinkel H.J. Sggers, a po wojnie D. Kleiat-’. Istnieją też praoe polskich archeologów: a. Hensls i J.Kostrzewskiego⁸. Rozwój badań archeologicznych po odzyskaniu niepodległości przyczynił się do wydania szeregu artykułów z tej dziedziny, zawierających przeważnie opracowania materiałów wykopaliskowych. Wśród autorów prac, dotyczących zegednleii syntetycznych, należy wymienić J. Antoniewicza,

3. Jssnosza, L.J. Łukę, 5). Kalinowskiego i J. Krukali Ha uwagę zasługuje też publikacja W. la Bauma⁸, który podaje stosunkowo najbogatszy zbiór popielnic. Nie uwzględnia on jednak osiągnięć polskich w badaniach nad kulturą pomorską, zaliczając ją w dolszym ciągu do germańskiego kręgu kulturowego.

Podział topologiczny popielnie . ultury pomorskiej.

Ze względu na fakt, iż praca niniejsza poświęcona jest w za

sadzie ornamentyce ceramiki, podano tu także krótką charaktery a—j tykę typów naczyń, na których poszczególne motywy ornamentacy jne występują. Ułatwi to czytelnikowi śledzenie dalszych rozważań.

Typ. _jI. Odmiana A. Popielnice wąskootworoae o baniastych brzuścsch i przeważnie stożkowatych, rzadziej cylindrycznych szyjkach. Największa wydętość brzuśca przypada w połowie jego wysokości, lub nieco niżej. Wysokość szyjki jest zawsze większa od średnicy wylewu, nieraz przeszło dwukrotnie. Powierzchnie naczyn są najczęściej gładkie i czernione, pokryte bogatą ornamentacją linearną w kompozycjach geometrycznych i przedstawieniowych. Bardzo licznie spotyka się zdobienia inkrustowane białą masą wapienną. Wizerunki twarzy oddawane są realistycznie, lystęponanie tych popielnic ogranicza się do obszaru wojewooztwa gdańskiego i mniej licznie - Wielkopolski. Chronologicznie odnoszą się wyłącznie do okresu halsztackiego B. /Tabl. £711, 1-4, 11/.

Odmiana B. Popielnice gruszkowa te o dwustożkowym brzuścu, ale o złagodzonym profliu i niewyodrębnionej, dość wysokiej szyjce. Największa wydętość brzuśca przypada poniżej połowy wysokości naczynia. Popielnice te są formą pochodną od poprzedniej odmiany, ale Charakteryzują się mniej smukłą i szerszą szyjką, oraz uboższym zdobnictwem. Powierzchnie są prawie zawsze gładżóńe i nierzadko czernione. Popielnice te występują, pooząwszy od młodszej fazy halsztackiej, przez wczesny i środkowy okres lateński, szczególnie w Wielkopolsce i ns Mazowszu, gdzie często pozbawione są wizerunków twarzy^. Ns Pomorzu są mniej smukłe 1 mają bardziej wydęte brzuśca /'1'abl. XVII, 14, tg/.. Na popielnicach tej odmiany z Wielkopolski zdarzają się ryte wyobrażenia twarzy /1'abl.XVII, 16/.