P1520801

przed przyjmowaniem ciepła na drodze fizycznej. Ważną rolę w termoregula-cji, zwłaszcza u świń, pełni podskórna tkanka tłuszczowa, która jest bardzo dobrym izolatorem.

W skórze wielu gatunków ssaków znąjdują się gruczoły potowe (ptaki nie mogą się pocić). Przewód wyprowadząjący pot z gruczołów otwiera się na powierzchni skóry, a woda będąca jego podstawowym składnikiem zwilża skórę (rys. 11.1). Możliwość utraty ciepła przez parowanie wody zawartej w pocie jest różna u różnych gatunków zwierząt: świnie praktycznie się nie pocą, kozy i owce słabo, natomiast u bydła czynność gruczołów potowych jest dobra, aczkolwiek ich ilość, w przeliczeniu na jednostkę powierzchni, jest mniejsza niż u koni.

Aktywność gruczołów potowych jest kontrolowana przez ośrodek termoregulacji, który zostaje pobudzony przez wzrost temperatury krwi dopływającej do podwzgórza. U niektórych zwierząt, zwłaszcza u ptaków (np. kur), w bardzo wysokich temperaturach otoczenia woda może bezpośrednio dyfundować na powierzchnię skóry. Należy zwrócić uwagę, że z potem organizm pozbywa się dużych ilości wody oraz pewnej ilości elektrolitów. Intensywne pocenie może zatem prowadzić do naruszenia bilansu wodno-elektrolitowego ustroju.

Ważnym efektorem termoregulacji jest także układ oddechowy. Organizm traci ciepło z wydychanym powietrzem, nie tylko w czasie wydechu, ale również w sposób wymuszony, w czasie ziania. W procesie tym, objętość powietrza wydychanego jest mała, lecz częstość oddechów znacznie wzrasta (u psa może wzrosnąć nawet 20-krotnie), co powoduje wzrost minutowej wentylacji płuc. Zianie występuje u wielu gatunków ssaków (np. bydło, owce i kozy mają możliwość utraty pewnej ilości ciepła przez zianie) i u ptaków. Zianie chroni przede wszystkim mózg przed przegrzaniem, bowiem rozgałęzienia tętnicy szyjnej zewnętrznej przeplatają się z siecią naczyń żylnych, w których przepływa oziębiona (na skutek ziania) krew. W tym wymienniku ciepła temperatura krwi tętniczej może obniżyć się nawet o 3°C. Wadą ziania jest możliwość wzrostu produkcji ciepła na skutek pracy mięśni oddechowych.

11.6. Regulacja temperatury ciała

W regulacji stałej temperatury wewnętrznej biorą udział: układ nerwowy (somatyczny i wegetatywny) oraz układ dokrewny.

11.6.1. Nerwowa regulacja temperatury

Termoreceptory obwodowe mieszczą się przede wszystkim w skórze, w postaci zakończeń nerwowych. Umownie dzielimy je na receptory gorąca (odpowiadające wzbudzeniem prądów czynnościowych na wzrost temperatury)

264