P1110192

W wieńcu barwistych, rośnych pnączy —

I gdy z ruchomych mgieł przestworza Łuną się złoty blask przesączy I cudem świateł zalśni rosa:

Chrystus zamienia się w Erosa I śmieje się do jasnej zorzy...

Eros⁴⁰

Chrystus przemieniony w Dionizosa, Orfeusza czy Erosa przestaje być już Bogiem samotnie cierpiącym za ludzi, staje się przewodnikiem zjednoczonej więzią religijną gromady, ginie dystans pomiędzy nim a jego wyznawcami. Albowiem tak bóstwo, jak jego czciciele są uczestnikami jednego wielkiego misterium. Misterium, które dokonywało się nie tylko niegdyś, w owych mitycznych czasach bezpośredniego kontaktu człowieka z Bogiem, ale realizuje się stale, także współcześnie. Stąd wizja Chrystusa--Dionizosa idącego na czele zrewoltowanych żołnierzy czy znajdującego się w nowoczesnym mieście wśród „katów, wisielców, prostytutek” (obsesyjny motyw wczesnych wierszy Tuwima).

Zmieniają się w konsekwencji literackie formy obrzędów. Miejsce modlitwy zajmuje taniec. Taniec przestaje być zabawą, urasta do roli symbolu ludzkiego działania, działania zaborczego i irracjonalnego, podyktowanego przez nie dający się inaczej realizować pęd życiowy; nawiązanie do pradawnego tańca religijnego, występujące już u autora Poza dobrem i ziem, nadawało mu pewną sankcję rytualną. Tańczący tłum, wykonujący bądź radosne, bądź spazmatyczne gesty do wtóru piszczałki i tamburyna, stawał się wyrazem postawy aktywistycznej, tłum ten bowiem nie tylko tańczył, wyrażał także swój dynamiczny światopogląd. Nietzsche pisał o „filozofowaniu za pomocą tańca” czy wręcz o „wytańczeniu filozofii".

Jeszcze dwadzieścia lat po tanecznych fascynacjach Nietzschego Blaise Cendrars napisze programowy wiersz La danse, w którym poprzez taniec określa poezję, taniec, będący permanentnym stanem całej rzeczywistości i znajdującego się wśród niej poety („Nie interesuje mnie pejzaż, lecz taniec pejzażu”). Podobnie Paul Valery

40

J. Jedlicz. Nieznanemu Bogu. Warszawa 1912. s. 88.

porównywał poezję do tańca, choć w innym trochę omawiany. Podstawą porównania było mniemanie^m ttomm wierszu, jak kroki w tańcu są bezinteresowg^^^^^^^^^^^^B celów praktycznych, ale jakby same dla

występuje u wielu poetów, tańca uświęconqg8B|^^H^^^^^B Stefan George ogłosił nawet wiersz (w tomie Deu mam o Chrystusie tańczącym wraz ze swymi wyzn0nnM^a^Hj|^^^| triumfującym i odkupującym przez radość⁴¹. W znanym wierszu Tuwima Sokrates filozofuje tańcem. Przykładów można by pop* toczyć jeszcze wiele.

Nie tylko o nie wszakże chodzi, istotniejszy jest sam sens tańca. Stanowi on bowiem w modernistycznym dialogu barbarzyństwa z kulturą zjawisko wieloznaczne. Odnosi się nie tylko do pierwotnej* tańca obrzędowego, staje się także znakiem sztuki sprymitpaiNM* nej, odwołującej się do najprostszych odruchów człowieka* saSaAn rezygnującej z kanonizowanych w Europie konwencji artystycznych. Tendencja ta uzyskuje swą kulminację w okresie popa* dzającym pierwszą wojnę światową, kiedy to uwagę artystów przyciągają naiwnie zdeformowane figurki murzyńskich bożków, kiedy to budzą ich entuzjazm artystyczne wytwory najmniej okrzesanych przez oficjalną sztukę folklorów, kiedy to wreszcie jazz wkracza do Europy. Mianem fowizmu powinno się określać nie tylko kierunek w malarstwie z tamtych lat, aie także pewne tendencje w literaturze i muzyce. Czymże bowiem innym B świadomie sprymityzowane okrzyki futurystów, choćby nawet ich przedmiotem były aeroplany i nowe modele automobilów? Czymże innym jest tak obfita w drugim dziesięcioleciu „poezja geograficzna'’, powstała z urzeczenia kulturami tych ludów, które nie osiągnęły jeszcze europejskiego wyrafinowania?

Najbardziej wyraziście tendencja ta wyraża się w muzyce, może dlatego, że wybucha tak nagle i z niezwykłą siłą. że tak się różni od tego, co panowało na początku wieku, ad patetycznego neo-romantyzmu Ryszarda Straussa i subtelnych impresjonistycznych

W monografii

Stefan George. Abbeyille 1952, s. 345