page0964

956

Sardynija

przedtem do monarchii Sardyńskiej, dziś do królestwa Włoskiego, położona na morzu Sródziemnem, ma 436 mil kwadratowych rozległości, a zatem po Sycylii największą jest wyspą tegoż morza. Od Korsyki oddziela ją cieśnina ś. Bonifacego. Kraj wpodłuż przerzyna łańcuch gór, którego najwyższym punktem jest Gennargentu, góra na 5,900 stóp wyniesiona. Z mnóstwa rzek, żadna nie jest spławną. Klimat gorący, lecz zdrowy, z wyjątkiem kilku miejsc, gdzie bagniste laguny się rozciągają. Częstokroć 4 do 5 miesięcy upływa bez deszczu. Ziemia urodzajna obfituje w zboże, warzywa, owoce, wino, figi i t. p. Soli morskiej (warzonki) jest tu nadmiar; nie brak także srebra, żelaza i ołowiu. Niema] piątą część kraju pokrywają lasy. Konie i bydło małe, ale zwinne i dobrze zbudowane. Ze zwierząt, właściwościami wyspy są: jednokopytowa Świnia, pies sanlyński, mu/fel i t. d. Liczba mieszkańców (włącznie z wysepką Capraja) wynosi około 600,000 dusz. Powodem tak szczupłej liczby ludności był ucisk feudalny i hierarchiczny od wieków nad włościaninem ciążący i wszelkie dobrobytu rolniczej klassy niszczący zarody. Przeszło dwie-trzecie części gruntów była iennictwem baronów, hiszpańskiego zwykle pochodzenia; duchowieństwo także posiadało rozległe grunta i ze wszelkich płodów pobierało dziesięcinę, gdy lud jęczał w poddaństwie i ciężkiej pracy. Stan taki trwał do r. 1836; niezgodność ową częścią złagodziły: zniesienie sądów patrymonijal-. nych i służebności osobistych w r. 18.47, stopniowe wyzwolenie posiadłości chłopskich z pod ciężarów samowolnych na nie nakładanych i uregulowanie opodatkowania w r. 1838—1847.    Sardyńczyk równie jak Korsykanin jest

niezłomnym, surowym i mściwym, ale pracowitym, rozbudzonym i wynalazczym.. W ubraniu swojem, wygląda chłop niemal na dzikiego człowieka; nosi odzież z garbowanej skóry i często nagość swą owczą tylko przykrywa skórą. Lud jest przeważnie włoskim, w części z Hiszpanami i innemi ludami pomieszanym, mówi właściwym sobie narzeczem, mocno włoskiemi i arahskiemi nasiąkniętem wyrażeniami; szlachta zaś czysto językiem włoskim. Dla braku dobrze urządzonych szkół, większość narodu w wielkiej pogrążona ciemnocie. Cała niemal ludność wyznaje wiarę katolicką. Mieszkańcy głównie zajmują się pracą około roli i bydła; niemniej troskliwie opatrują winnice i gaje oliwne. Wino sar-dyńskie podobny ma smak do hiszpańskiego, ma dużo ognia i bukietu, a stare przewyższa Cypryjskie w dobroci. Słynne są: Małmazyja z Bosa, z Pirri i Quartu pod Cagliari, wina Nasco, Monaca, Muragus z Cagliari, Giro wino czerwone mocne i słodkie, Vernaccio białe, smakowite. Fabryk i rękodzieł nader tu mała liczba. Mimo sprzyjającego położenia do żeglugi, wyspa nie posiada własnych okrętów. Nawet połów sepii i korali jest w rekach Anglików, Francuzów, Genueńczyków i Sycylijczyków, którzy za połów sepii opłacają czynsz kilku rodzinom sardyńskim, a za połów korali dzierżawę rządowi. Mimo 12 dobrych portów handel jest w zaniedbaniu, a bardziej jeszcze w głębi kraju. Zarząd wyspy był niegdyś w ręku wicekróla i osobnego ministeryjum. Istniały także stany krajowe, wedle statutu z r. 1355 złożone z duchowieństwa, szlachty i posłów miast królewskich. Miały one prawo doradcze przy układaniu praw, postanowień, podatków, myta i t. p., rzadko atoli zwoływane były. Dopiero od Października r. 1847, przy zupełnem wcieleniu wyspy do monarchii nastąpiło zrównoważenie i jednolitość wszystkich w całem państwie ustaw. Mimo dwech uniwersytetów (w Cagliari i Sassari), nauki na bardzo jeszcze niskim stoją stopniu rozwoju. Dochody państwa niegdyś tak były małe, że nie— starczyły na pokrycie kosztów publicznych. Wo;sko werbunkiem się dopełniało; Sardyńczyk bowiem, równie jak i Korsykanin, wstręt czuje nieprzełamany