P1130743 resize

143

już fazę kul-Irusowi epoki «ką". Autor rzcdstawiając sedłużyckicj” dokonują się jenia z przerwie nowych ikterystyczne	Mamy więc przykład stunowiska osadniczego reprezenlaiywnego dla przeobrażeń kulturowych, jakie następują na naszych ziemiach u schyłku wczesnego okresu epoki brązu (B.Aa i pocz. B,) jeszcze w obrębie kultur charakterystycznych dla tego czasu: unietyckiej oruz zbliżonych do niej iwieńskicj i grobsko-śmiardowskiej. Przeobrażenia te następują przede wszystkim pod wpływem oddziaływań południowych z kręgu madziarowsko-wieterzow-skiego. W tej sytuacji osada w Bruszczewie, aczkolwiek datowana częściowo na II okres epoki brązu, raczej nic reprezentuje tego nurtu kulturowego, z którym związana jest „kultura przedłużycku” — a więc zespołu kultur mogiłowych, lecz trochę starszy. Z okresem rozwoju „kultury przcdłużyckiej” łączy się jeszcze kilka dalszych stanowisk określanych jako osady. Zostały one jednak, rozpoznane przeważnie tylko w wyniku badań powierzchniowych tak, że trudno z całą pewnością stwierdzić, iż chodzi o osady, a ponadto nieliczny materiał ceramiczny, jaki w wyniku tych prac uzyskano, nic stanowi też najlepszej podstawy ustalenia przynależności
:ć jeszcze na-:h poruszano 1969, s. 100-i wypowiedzi iiologicznego ejszych prób :h poglądów a faktem, że i i nie posia-także trzeba	kulturowej tych stanowisk. Groby i cmentarzyska W przeciwieństwie do osad, które pozostają praktycznie dotąd nie rozpoznane, lepiej przedstawia się znajomość cmentarzysk łączonych z „kulturą przedłużycką”. Nie wynika jednak z tego, ażeby były one na tyle przebadane, by móc odpowiedzieć na wszystkie pytania, jakie nasuwają źródła pochodzące z tych stanowisk, co sygnalizowaliśmy już omawiając stan badań. Panującym zwyczajem składania zmarłych do grobu był u ludności „kultury przedłużyckiej” obrządek szkieletowy (tabl. XLIII: 1). Zmarłych układano w grobach na ogól w pozycji wyprostowanej, choć w kilku
lltury przed-| klasyfikację ■oski. W sto-iniu (a raczej ną podstawę Mitury przed-	przypadkach (m. in. na cmentarzysku w Obrocie i Wielkiej Lipie) prawdopodobnie szkielety zmarłych były ułożone w pozycji skurczonej, co zdają się potwierdzać zachowane (jednak w złym stanie) ich resztki. Taki stan zachowania szkieletów jest niestety dosyć częsty w przypadku grobów. Utrudnia to ustalenie bliższych szczegółów co do sposobów układania zmarłych w grobach. Na kilku cmentarzyskach odkryto groby z konstrukcjami kamiennymi nie zawierające szczątków zmarłych (np. Pudliszki, woj. leszczyńskie). W przypadkach tych najprawdopodobniej nie chodzi o groby symboliczne, lecz o groby, w których szkielety uległy całkowitemu rozkładowi. W stosunku więc do nielicznych tylko możemy powiedzieć coś na temat orientacji szkieletów w grobach. Aktualne dane nie wskazują na istnienie wyraźnej reguły obowiązującej, w tym zakresie. Układ zmarłych w grobach był rozmaity. Na cmentarzysku w Kruszyńcu zmarły był skierowany głową na zachód, w innym przypadku (Kietrz, woj. opolskie) na wschód. Na cmentarzyskach w Opatowie i Zbrojewsku, woj. częstochowskie, i Wielkiej Lipie (ryc. 49), woj. wrocławskie, zmarłych układano mniej więcej po osi północ — południe, jednak usytuowanie głowy było niejednakowe, stwierdzono bowiem, że głowy w niektórych grobach były ułożone w kie
a jej zasięgu wodrębniania ch kwestiach Drą, a następ-n.	runku północnym (jamy grobowej), w innych na północny zachód, a dość często w kierunku południowo--wschodnim. Ludność „kultury przedłużyckiej” stosowała również obrządek ciałopalny, co potwierdzają dość liczne groby pochodzące z różnych stanowisk. Wielokrotnie wskazywano już, iż niektóre groby tej ludności stanowią niejako ogniwa w łańcuchu ewolucji obrządku pogrzebowego od szkieletowego do ciałopalnego, co miało się dokonywać właśnie w okresie rozwoju tej kultury na naszych ziemiach. Przytaczany bywa przede wszystkim grób nr 2 z Kruszyńca, woj. leszczyńskie (tabl. XLIII: 3), o mieszanym obrządku zczęściowo spalonym szkieletem. Znacznie
pedłużycką”. 1 Bruszczewie, 1 ijsze, o kons- 1 i u podstawy, leszkalnej czy 1 lem. Na pod- 1 jomości przez ' manę metodą pierwszą po- i Całość ma-wych faz kul-k osady typu terzowskiego. obronno-pro-' trzciniecldej.	częstsze są groby ciałopalne, w których spalone kości były rozsypane na długość leżącego zmarłego niespa-lonego, przy czym jamy grobowe były również tej długości — m. in. na Śląsku na cmentarzysku w Masłowie (ryc. 50), woj. wrocławskie, i Kruszyńcu. Przykłady te zdają się wskazywać, że przejście do obrządku ciałopalnego nie odbywało się gwałtownie i przez jakiś czas stosowano obie formy obrządku grzebalnego, czy też nawiązywano do tradycji obrządku szkieletowego, choćby poprzez utrzymywanie wielkości jamy i rozsypywanie przepalonych kości na całą jej długość. Szczegółowa analiza grobów ciałopalnych ludności „kultury przed-łużyckiej” w aspekcie ich chronologii nakazuje trochę inne spojrzenie na zagadnienie kształtowania się obrządku ciałopalnego w obrębie tej kultury i przytoczone powyżej przykłady grobów o niejako przejściowym charakterze najprawdopodobniej nie są najstarszymi grobami ciałopalnymi w tym zespole. Starsze bowiem zdają się być groby z Jordanowa Śl., woj. wrocławskie, i Kietrza. Szpile pochodzące z tych grobów wskazują, iż mogą one być datowane już na wczesną fazę IIEB (BB,). Groby ciałopalne pojawiają się częściej w późniejszym okresie, w 2 połowie i pod koniec II, a na niektórych terenach najprawdopodobniej w początkach następnego okresu epoki brązu (BC/BD). Zachodzi w tej sytuacji pytanie, czy wspomniane wyżej, bardzo wczesne groby ciałopalne z Jordanowa Śl. i Kietrza są początkowymi zjawiskami dostrzegalnych później, bardziej wyraźnie, przeobrażeń w obrządku grzebalnym? Czy kształtowały się pod wpływem tych samych oddziaływań, które doprowadzają, głównie od środkowego okresu epoki brązu do upowszechnienia się obrządku ciałopalnego, i czy wreszcie wszystkie przykłady grobów ciałopalnych ludności „kultury przedłużyckiej” reprezentują jeden proces rozwojowy?