PICT6403

nik wskazywaną. Aby jakaś właściwość mogła pełnić funkcję wskaźnika, nwj. być zjawiskiem obserwowalnym, podczas gdy zjawisko przez nic wskazywane może. choć nic musi być obserwowałnc.

Stosunek łączący wskaźnik z właściwością wskazywaną może być różn;, Może on mieć charakter związku umownego lub rzeczowego [T. Pawlowsfc 1977, s. 196 202). W przypadku związku umownego, relacja między wskaźnikiem a właściwością wskazywaną oparta jest na konwencji terminologie?, ncj, tzn.. że dobór wskaźnika do danego zjawiska polega na zdefiniowani, pojęcia określającego właściwość wskazywaną. W takim przypadku, zabc-. znaczeniowy wskaźnika pokrywą się z. zakresem znaczeniowym zdefiniowa-nogo pojęcia, czyli z danym zjawiskiem. W przypadku związku rzeczowego, relacje między wskaźnikiem a właściwością wskazywaną poddają się empi-tycznej kontroli. Tym samym, relacja pomiędzy wskaźnikiem a właściwością wskazywaną rozstrzygana jest na podstawie obserwacji, bądź ma charakter „właściwości ukrytej”, inferowanej z różnych „symptomów”, np. z zachowć* jednostki, jej stanów psychicznych, działań, objawów, itp., które nic są bezpośrednio obserwo walne.

6.2. Rodzaje wskaźników

W zależności od charakteru powiązania wskaźnika z właściwością wskazy-wana - zmienną (indicatum), można je podzielić na:

a)    Wskaźniki definicyjne;

b)    Wskaźniki empiryczne;

c)    Wskaźniki inferęncyjnc;

d)    Inne wskaźniki.

a) Wskaźniki definicyjne

Wskaźniki definicyjne wskazują na rodzaj powiązania wskaźnika ze zjawiskiem wskazywanym. Niekiedy między badanym zjawiskiem a jego wskaźnikiem zachodzi relacja tożsamości pojęciowej, tzn., że sam wskaźnik jest tjr. zjawiskiem, które chcemy zbadać, a jego charakterystyczne cechy składają się na treść danego pojęcia. Dobór wskaźnika do określonego zjawiska, polega ca uprzednim zdefiniowaniu danego zjawiska, które wskaźnik ma wyrażać. Tak ca przykład, liczba otrzymanych przez ucznia w teście socjometrycznym wyborów można przyjąć za wskaźnik jego pozycji społecznej w klasie. Przyjęcie r. wskaźnik „ilość otrzymanych wyborów” jest uzasadnione, ponieważ na treśi definicji „pozycja socjometryczna” składa się ilość otrzymanych wyborów. Prowadzący badania, może natomiast określić, jaka ilość dokonanych wyborów spośród wszystkich możliwych, odpowiadać będzie wysokiej, średniej czy niskiej pozycji socjometrycznej. Badający może przyjąć, że uzyskanie: do 50,0% możliwych wyborów, oznacza niską pozycję socjomctryczną;

50% 75% możliwych wyborów to średnia pozycja socjometryczna;

• > 75% możliwych wyborów, to wysoka pozycja socjometryczna.

Wskaźnikiem takiego np. zjawiska, jak „obowiązkowość" ucznia, może być częstotliwość opuszczania przez niego zajęć szkolnych czy lekceważący stosunek do szkoły. Dobór wskaźnika do tego zjawiska polega na uprzednim zdefiniowaniu pojęcia „obowiązkowość". Jeżeli badacz przyjmie, źc „obowiązkowość" jest wyrażona obecnością ucznia na lekcjach, wówczas, za:

a)    niski wskaźnik obowiązkowości może uznać nieobecność > 10 godz.;

b)    średni wskaźnik obowiązkowości może uznać nieobecność od 5 10 godz.;

c)    wysoki wskaźnik obowiązkowości może uznać nieobecność do 5 godz.

O wskaźnikach definicyjnych możemy mówić tylko wtedy, gdy zakres znaczeniowy wskaźnika jest tożsamy z zakresem znaczeniowym definiowanego przez wskaźnik pojęcia. Dzięki temu, wskaźnik określa w pełni właściwość wskazywaną i dostarcza kryteriów pozwalających w odniesieniu do każdego zjawiska określić, czy mieści się ono w pojęciu definiowanym czy też nie.

b) Wskaźniki empiryczne

O wskaźnikach empirycznych mówimy wówczas, gdy wskaźnik jako zjawisko obserwowałnc jest różny od zjawiska wskazywanego, a związek między wskaźnikiem a zjawiskiem wskazywanym ma charakter zależności empirycznej rozstrzygalnej bezpośrednio na podstawie obserwacji. Przykładowo: posiadanie pr/.ez ucznia instrumentu muzycznego, może być empirycznym wskaźnikiem jego zamiłowania do muzyki. Utratę przytomności przez człowieka, można przyjąć za wskaźnik zakłócenia w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu, zaś posiadanie przez kogoś luksusowych dóbr materialnych, np. samochodu, willi czy innych dóbr luksusowych, świadczyć może o jego zamożności. Podkreślić należy, iż nic tylko lakt posiadania instrumentu muzycznego, utrata przytomności czy posiadanie luksusowych dóbr materialnych, które to stany czy przedmioty poddają się obserwacji zewnętrznej, mogą być wskaźnikami. Wskaźnikami tych stanów i przedmiotów mogą być także inne zjawiska.

Z obserwacji potwierdzających posiadanie przez ucznia instrumentu muzycznego, utratę przez człowieka przytomności czy posiadania luksusowych dóbr materialnych jako istniejącej racji (wskaźnik), wnioskujemy o zamiłowaniu danej osoby do muzyki, o zakłóceniu w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu czy o zamożności danej osoby, jako o następstwie, czyli o właściwości wskazywanej przez dany wskaźnik. Nie można jednak wnioskować o następstwie, tj. o zamiłowaniu do muzyki, o zakłóceniu w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu czy o zamożności danej osoby, gdy dana osoba nie posiada instrumentu muzycznego, gdy nic utraciła przytomności, lub. gdy nie posiada luk-