PZP 1918 1994 s18

i pośrednictwa W i ns tona Churchilla 30 lipca 1941 roku w Londynie podpisano polsko-sowiecki układ o wspólnej walce przeciwko Nicm-tom. Po zawarciu umowy wojskowej 14 sierpnia przystąpiono do Iwor/enia Armii Polskiej w ZSRR. Najpoważniejszym bodaj problemem dowodzącego nią generała Władysława Andersa był brak kadry oficerskiej. Wedle danych Sztabu Naczelnego Wodza, w Związku Sowieckim powinno było przebywać co najmniej 15 tysięcy polskich oficerów, którzy mieli zasilić Wojsko Polskie na Wschodzie. Strona polska zaczęła zabiegać u Sowietów (i równolegle w Międzynarodowym Czerwonym Krzyżu) o wyjaśnienie losu zaginionych oficerów, o których wiedziano, iż jesionią 1939 roku zostali osadzeni w obozach w Koziclsku, Ostaszkowie i Starobielsku. Sprawę tę - bez powodzenia - podjął m.in. goszczący w Moskwie w grudniu 1941 roku generał Sikorski. Ujawnione wówczas rozbieżności w kwestii przyszłości armii Andersa uległy wkrótce dalszemu zaostrzeniu,, doprowadzając w kilka miesięcy później do ewakuacji Wojska: Polskiego z ZSRR.

Pogorszenie stosunków dwustronnych będące dalszym następstwem! lego faktu zbiegło się w czasie z ujawnieniem tragedii polskich oficerów. W połowie kwietnia 1943 r. niemieckie radiopoinformowało] o odkryciu masowych grobów żołnierzy polskich w Katyniu pod Smoleńskiem. Celem wyjaśnienia sprawy rząd RP zwrócił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża. Ponieważ w tym samym czasie z. podobną inicjatywą wystąpili Niemcy, Sowieci określili to jako przejaw kolaboracji polsko-niemieckiej. Po oskarżeniu Polski o sprzyjanie hitlerowcom Moskwa 25 kwietnia 1943 r. jednostronnie zerwała stosunki dyplomatyczne z rządem polskim.

Wiele faktów wskazuje, że Stalin od dłuższego czasu czekał na dogodny pretekst do zerwania stosunków z. rządem Sikorskiego, rozważając wariant rozwijania kwestii polskiej reprezentacji politycznej rękami polskich komunistów. Wystarczy przypomnieć, że w marcu 1943 r. za przyzwoleniem władz sowieckich utworzono Związek Patriotów Polskich, zaś dziesięć dni po zerwaniu stosunków dyplomatycznych z rządem RP wyrażono zgodę na sformowanie pod auspicjami ZPP polskiej dywizji im. Tadeusza Kościuszki, podlegającej władzom sowieckim i wolnej od związków z rządem na emigracji. W 1943 r. stawało się coraz bardziej oczywiste, że Stalin zamierza narzucić Polsce nie tylko nowy kształt terytorialny, lecz również •¹ m m/wlązania polityczne, czemu legalne władze RP nie były się

•    -innie przeciwstawić.

•    połowy 1943 roku zachodni alianci nic podejmowali z So-

•    "mu ro/mów na temat przyszłości Polski poza plecami rządu Ml' /miana lej postawy spowodowana była kilkoma czynnikami.

¹ i o iws/c. nie ulega wątpliwości, że dla Londynu i Waszyngtonu

I" ml n in nieporównanie ważniejszym od Polski był Stalin dys

.....Im v wielomilionową armią, klóa zdobywała coraz większą

i¹ • - •i|*v w działaniach na froncie wschodnim. Po drugie, Wielka i <11111 deklarowała, iż aczkolwiek przystąpiła do wojny w obronie ■'"Mi. jednakże w żadnym przypadku nic pociąga to za sobą gwa-"i' dla jej przyszłych granie. W ten sposób wyraźnie sygna-■ * ano, że l.ondyn nic zamierza psuć swych stosunków z Moskwą "• ipewnicnia Polsce jej przed wrześniowej granicy wschodniej.

•    '<..k, coraz wyraźniej zaznaczała się tendencja mocarstw do <•■ ima litego decydowania o losie państw trzecich. Rzecz jasna od-

uil.ilo to Stalinowi, lecz także jego zachodni partnerzy skłonni ¹ n n uli/ować bez konsultacji własne, całościowe wizje urządzenia |iowojennego świata.

'<> w czasie konferencji w Teheranie, obradującej od 28 listopada ¹ i jMiidnia 1943 roku, bez zasięgania opinii Polaków uznano

•    iMii.ilne roszczenia Moskwy. Churchill, Roosvclt i Stalin potni a di. że wschodnia granica powojennej Polski będzie przebiegać

•    nilu/ lak zwanej linii Curzona, z pozostawieniem Lwowa po stronic

M.k u ). Straty na Wschodzie zamierzano zrekompensować Polsce

......i Niemiec nabytkami na Zachodzie (choć ich zasięg terytorialny

ii< rosiał jeszcze dokładnie określony).

¹ i i|ważniejsze dla powojennej Europy decyzje zapadły jednak i. r. juliańskiego spotkania „wielkiej trójki”. Odbyło się ono , t . iiiini lt 4 -11 lutego 1945 roku, w chwili, gdy wojska sowieckie! i ii in/ na przedpolach Berlina, Amerykanów zaś coraz bardziej ,i< mliowala przedłużająca się wojna z Japonią. Oczekiwali udziału .mii Czerwonej w rozstrzygającej fazie lej wojny.

Również w kwestii polskiej od czasu ostatniego spotkania na ,i je zdarzyło się bardzo wiele. Prawie całe prz.cdwrzc.śniowc . . s i.irium kraju znajdowało się pod kontrolą wojsk sowieckich. Od , i 1944 roku na terenach na zachód od Bugu tworzono polską

39