PZP 1918 1994 s20

im Zachodzie i Północy kraj został okrojony terytorialnie. Jego nowa powierzchnia - nieco ponad 312 lys. km. kwadratowych - oznaczała pomniejszenie obszaru państwa polskiego o około 20% w porównaniu /c stanem przedwojennym. Zarazem jednak charakter tej zmiany oznaczał nadanie społeczeństwu Polski jednolitości etniczne j i wydatne zmniejszenie udziału w nim mniejszości narodowych a także inkorporację terenów stojących cywilizacyjnie na wysokim poziomie, jakkolwiek odczuwających skutki zniszczeń wojennych.

Przy poszukiwaniu głównego uwarunkowania polskiej polityki zagranicznej w latach II wojny światowej zwraca uwagę fakt, jak niewiele, w-gruncie rzeczy, w najbardziej żywotnych dla nas sprawach zależało od samych Polaków; jak bardzo proces decyzyjny zdeterminowany był czynnikami geopolitycznymi. Uwikłani w wielką politykę międzynarodową, płaciliśmy istotną część ceny powojennego status quo.

Latu 1945-1989

Analiza uwarunkowań polityki zagranicznej realizowanej w Polsce pod rządami komunistów jest kwestią nader złożoną. W dotychczasowych publikacjach poświęconych temu zagadnieniu dominuje, bądź to gloryfikacja dokonań tego okresu, nader często pozostająca i w luźnym związku z faktami oraz rzeczywistą racją stanu, bądź. też krytyczna ocena, której podstawowym wyznacznikiem jest konstatacja

0    braku suwerenności Polski, podporządkowanej imperialnym interesom Związku Sowieckiego. Niewątpliwie ten drugi rodzaj refleksji trafnie określa podstawowy czynnik zewnętrzny rzutujący na rozwój Polski Ludowej. Pamiętać jednak należy, że polityka zagraniczna wjtyin okresie stanowiła fragment panującego systemu, który oznaczał uzależnienie nic tylko w sferze zewnętrznych interesów państwa

1    sposobów ich realizacji, lecz także w kwestii jego spraw wewnętrznych (wybór najwyższych władz państwowych, system ustrojowo* -prawny, stosunki gospodarcze, kultura itp.). Polska była pod tym względem typową cząstką strefy sowieckiej dominacji. W tym układzie zależności blok państw sowieckiej dominacji występował ze wspólną płaszczyzną działania wobec świata zewnętrznego, zgodną generalnie ze zmieniającą się wykładnią interesów' Moskwy jako centrum tego układu, zaś w sposób znacznie mniej kategoryczny z aspiracjami i potrzebami rozwojowymi państw podporządkowanych.

42

Ni, inmvi'j wyśnił,il,i miejsce Polski, która za pośrednictwem • polityki wewnętrznej i zagranicznej, mogła w ograniczonym Ktpiiin n.ili/ownć swe priorytety narodowe zarówno w sferze po-■pUiin ideowej (ograniczona suwerenność; granice ustanowione ą iiiIłitMliK i decyzji mocarstw podjętej bez udziału Polaków; Hhmi i u i v / zewnątrz system władzy, ustrój deformujący relacje HhiI/i Mpohr/ctalwo oraz inne formy życia społecznego); gospo-||«iw i (brak możliwości optymalizacji opcji rozwojowej i jej sufi n„ )"• nkrcślcnia, ograniczający swobodę decyzji gospodar-Nfill. ptiwią/anie decyzji ekonomicznych z pryncypiami polity-

!#iivmi • uh <'logią); a także w dziedzinie w^rartości cywilizacyjnych ■uliulowych (ograniczenie wolności ekspresji i tym samym swn-Iłtly zv« i.i duchowego).

lii.,.i. m byłoby jednakże statyczne postrzeganie polskiej niesu.we-

Sflluiś. i powojennej. O ile bowiem, głębokie uzależnienie naszego Ajn ml /SUR rzutujące na charakter realizowanej polityki po/o-iwul.n / v unikiem stałym, o tyle jednak jego zakres i formy podlegały ) uh | * i • nu zt ni lal zmianom, odzwierciedlającym globalną transforma-Hg jioilowiska międzynarodowego, ewoluujący stan stosunków VmIh..i /,>. litul oraz wewnętrzne przemiany systemu sowieckiego. Ijyy ... Iłowaniu ścisłej kontroli Moskwy nad strategicznymi kierun |m4"" polsku | polityki zagranicznej, zwiększał się jednak zakres jej Wt..ly w drugorzędnych kwestiach, nic naruszających, w skali PP.kn państw komunistycznych, sowieckiego monopolu na definio-HN«mi« i praktyczne rozstrzygnięcia w takich sferach jak: porządek H|Uvyniilodowy, bezpieczeństwo europejskie, pokojowa koegzys-lM" Jit i wii Ir innych. Wszelka gencralizacja upraszczałaby jednak itlii.i, PUl owskięj nicsuwcrcnności, który należy budować nic tylko V Uwzględnieniem kategorii czasu, lecz również dziedzin jakich

• l"h'/Vl,l

W i nna. h porządku obowiązującego w polityce zagranicznej Htł 'iu obszaru sowieckiej dominacji, priorytetowe znaczenie miały fw z» z - al v <4 ics powojenny ich wzajemne stosunki spajane irnperial-Mmi .. lam i polityki Moskwy. Przejawiało się to zarówno w planie Wi n. rnlnym, jak i w wielostronnym propagandowym wymiarze okreś-im\. li pojęt iem „umacniania wspólnoty socjalistycznej". Ich clokt-., ii.ilną podstawą było ideologiczne podobieństwo systemów wewnęt-• i»>ih formy prawne nadawały przede wszystkim liczne umowy

43