r6

nq. Wreszcie rysunek pędzlem wyróżnia się większą niż w pozostałych przypadkach grubością kreski oraz możliwością manipulowania jej szerokością.

Dana technika wprowadza nie tylko pewien repertuar właściwości kreski, lecz także pewne powiązania między nimi. W rysunku piórkiem na przykład szerokość kreski zależna jest od jej siły i szybkości; w rysunku ołówkiem lub węglem podobna zależność łączy walor kreski z siłą. Toteż parametry te nie mogą być wykorzystywane niezależnie od siebie - nawet jeśli mogą pełnić różne funkcje w przedstawieniu. Innego rodzaju powiązania wiążą stałą szerokość kreski z jej kształtem: im grubsza kreska, tym mniej giętka, a wobec tego tym bardziej uproszczone muszą być kontury czy sylwetki zarysowane przy pomocy tej kreski - jak to nietrudno zauważyć na przykładzie rysunku węglem albo pędzlem.

Oczywiste jest, że charakterystyka kreski - możliwości manipulowania jej formą - warunkuje możliwości przedstawiania. Piórkiem nie można przedstawić tego samego i w taki sam sposób jak węglem albo pędzlem. Rysunek piórkiem, operujący punktami, liniami i obszarami zbudowanymi z cienkich kresek, stwarza odmienne możliwości niż rysunek pędzlem, w którym przedstawiać można również przy pomocy plamy, natomiast nie można operować cienką linią, wycinającą tylko kontur z płaszczyzny. Każda technika implikuje właściwy sobie sposób budowania formy przedstawiającej - nie tylko na poziomie kresek, lecz także na poziomie form wyższych poziomów, konstruowanych z kresek. A ponieważ forma przedmiotu przedstawionego artykułowana jest przy pomocy środków graficznych, repertuar i forma tych środków warunkuje sposób przedstawiania, a w przypadku granicznym także wybór możliwych do przedstawienia przedmiotów.

Wywód ten dotyczy, rzecz jasna, wyłącznie czystych technik i „naturalnego" ich użycia. Kreska piórkiem jest naturalnie cienka, ale można piórkiem narysować grubą linię, a nawet plamę - wówczas przedstawiona wyżej charakterystyka rysunku piórkiem traci częściowo zastosowanie. Podobnie ograniczenia implikowane przez poszczególne techniki nie stosują się do rysunków wykonanych technikami mieszanymi. Te ostatnie wymagałyby analizy bardziej złożonej, ale wykonanej, jak się zdaje, przy użyciu tego samego aparatu. Celem tego nader pobieżnego i uproszczonego przeglądu paru ważniejszych technik rysunkowych nie był jednak ich systematyczny opis - wymagałoby to znacznie obszerniejszych rozważań, a także większych kompetencji - lecz zwrócenie uwagi na problemy, wobec których stawiają rysunki odmienne od rozpatrywanych w poprzednich częściach rysunków piórkiem.