Scan0006 (52)

b) dawne zabytki piśmiennictwa świeckiego, zwłaszcza akta miejskie, cechowe, sądowe, e) czasopisma, cl) podręczniki,

Jak wiadomo, główne miasta Prus Królewskich, zwłaszcza Gdańsk i Toruń, były związane przez wieki z międzynarodowym handlem bałtyckim. Stanowiły ośrodki kulturalne, a zarazem spełniały funkcję pośrednika w przekazywaniu informacji ze świata w głąb Rzeczypospolitej i na odwrót. Istniał więc stały kontakt, również językowy, z pozostałymi polskimi ziemiami. Natomiast znaczna izolacja od reszty Rzeczypospolitej mogła stwarzać z kolei dogodne warunki do wytwarzania się odrębnych cech w polszczyźnie tych obszarów. Nie należy też zapominać o tym, że w ośrodkach miej skich Prus Królewskich (przynajmniej tych większych) w pewnych okresach język polski odgrywał znaczną rolę, a przy tym wchodził w kontakty z innymi językami, co również zostawiło ślad w jego dziejach.

Przy badaniu polszczyzny regionalnej szczególnie ważna jest wiedza o ośrodkach ruchu umysłowego i wydaw'niczego, a do takich na omawianym obszarze, oprócz Gdańska i Torunia, należały przede wszystkim: Grudziądz, Świecie, Pelplin, Chełmno, Chełmża, Chojnice, W ej ber owo (początkowoTbyły tu ’"skupione'ńiemieńkie oficyny wydawnicze; w drugiej połowie XIX w. rolę tę przejmowały polskie instytucje drukarsko-księgarskie, zwłaszcza w Kwidzyniu, Pelplinie, Grudziądzu i Swieciu).

W śledzeniu losów pomorskiej polszczyzny nie do pominięcia jest problem germanizacji, zarówno w sensie instytucjonalnym (tzn. rugowanie polszczyzny), jak i w sensie wpływu języka niemieckiego na polski podczas naturalnych kontaktów obu języków.

Co cło zakresu chronologicznego badań, to w zasadzie wyznaczają go istniejące źródła, które dostarczają materiału do analizy językowej (jedynym naturalnym ograniczeniem jest tu brak źródeł), a te, jak wiadomo, datują się tu właściwie dopiero od XVI wieku i przez długi okres dziejów nie ma ich zbyt wiele.

Materiał do planowanych badań w nurcie historyczno językowym przynoszą następujące typy źródeł:

a) dawne zabytki piśmiennictwa religijnego,

c) słowniki i gramatyki,    .

f)    korespondencja,    fiSjg,

g)    pamiętniki, dzienniki,' wspomnienia,    “ v

h)    kalendarze, ..    ..    ■

i)    ewentualnie literatura jarmarczno-cdpustowa i niektóre teksty

folklorystyczne,

j)    zestawy tekstów twórców regionalnych piszących językiem literackim.

I wreszcie metoda.

/"Nurt współczesny, skupiony na badaniu mówionej odmiany języka ośrodków miejskich ma już w dorobku wypracowaną metodę. W pewnym sensie korzystniejsza sytuacja tych badań łączy się z możliwością stałej analizy żywego tworzywa językowego, obserwowania go w sferze dynamicznej i statycznej; trudności są raczej.

na-turi^.techińcz.nep—    ——' -A

Natomiast w zakresie badań historyczno językowych jest jeszcze bardzo wiele do zrobienia, a trudności jest też wiele. Przede wszystkim niejednolitość samego przedmiotu badań oraz stosunkowo długotrwała i niespójna tradycja badawcza, a także charakter źródeł i znaczne braki w ich zasobie. Dziedziczymy zatem sporo osiągnięć (dość zróżnicowanych, co do zakresu i rangi), ale także sporo niedostatków, poczynając od braków w aparacie pojęciowo-terminoło-sńcznym.

Wiele ustaleń metodologicznych zawdzięczamy badaczom z ośrodków śląskich, krakowskiego, łódzkiego, poznańskiego i lubelskiego, a także warszawskiego, którzy znacznie wcześniej podjęli tę problematykę. Między innymi zajęto się bardzo wnikliwie charakterystyką źródeł (zwłaszcza dawnych) regionalnych oraz zasadami ich wykorzystania (por. np. prace A. Kowalskiej — Literatura tematu, pozycje 111—118); sformułowano cele i zadania, które powinny spełnić badania polszczyzny regionów (por. np. H. Borek — Literatura tematu, pozycja 189); zredagowano wstępną wersję kwestionariusza do badania dialektów kulturalnych i miejskich, która może z powodzeniem służyć zarówno w synchronicznych, jak i diachronicznych analizach właściwości językowych (por. A. Furdal — Literatura tematu, pozycja 57). Tę wersję kwestionariusza autor opracował na podstawie dotychczasowych prac z tego zakresu,.. poczynając od

A____Dany sza;, odparł się na zasadzie przeciwieństw geograficznych

i chronologicznych oraz semantycznych i stylistycznych.