ScanImage059

122

siebie odległościach i najpewniej obiekty zbudowane przy ujściach różny^ rzek związane były zc sobą w jeden system obronny (E. Kivikoski, 1%] karta 240). Wspólnoty terytorialne Suomi, składające się z grup jcdnodwor czych zagród, powstawały po obu stronach rzeki, w obrębie jej dolin. W ciągu X w. organizacja plemienia Suomi dysponowała własnymi oddzu łami zbrojnymi oraz warstwą wyrastających zc wspólnot terytorialnych do. wódców oddziałów i reprezentantów wspólnot. Są podstawy by przypus*. czać, że do połowy XII w. Suomi cieszyli się pełną autonomią polityczni prowadząc partnerską współpracę handlową ze wszystkimi Skandynawair. Partnerstwo to łączyło się najpewniej z rezygnacjami terytorialnymi Suon z tych odcinków pobrzeża zachodniego i południowego Półwyspu, gdzie Skandynawowie zakładali własne porty rzcmieślniczo-handlowe. Współpra ca handlowa nie wykluczała zbrojnych wypadów wikińskich w głąb terylc rium plemiennego Suomi (Finlont), o czym informują kamienie runiczne z nad jeziora Malarcn i sagi (J.A. IIollo, 1960, s. 185-186). Największe ograniczenia terytorialne od strony morza nastąpiły w ciągu XI i XII w. Ludność plemienia Suomi została całkowicie odepchnięta w głąb Półwyspu zaś wychodźcy ze Skandynawii, głównie Szwedzi z Uplandii, zasiedlili pól-nocne brzegi Zatoki Fińskiej. Zorganizowana w tym rejonie w XIV w prowincja fińska Uusimaa (1326 r.) składała się z 10 parafii kościelnych obejmujących ludność szwcdzkojęzyczną na pobrzeźu i fmojęzyczną na zapleczu lądowym (U. Salo, 1979, s. 120). Natomiast zarejestrowana w 1322r prowincja Varsinais-Suomi, skupiała niemal wyłącznie ludność finojęzyczm potomków plemienia Suomi.

Z analizy źródeł archeologicznych można wnosić, że zasięg terytorialny plemienia (ziemi) Suomi między LX a XIII w. był w głównych zarysać niezmienny i obejmował zachodnią i południową część Półwyspu Fińskiego z głównym centrum w dorzeczu rzeki Aurajoki (ryc. 53). Był to związń ludności rolniczej i hodowców stad bydła, doraźnie zajmującej się pośrednie twem w handlu między Skandynawami i Lapończykami. Swą długo zachowywaną autonomię polityczną zawdzięczali dobremu systemowi obrony terytorialnej (ponad 40 zanotowanych grodów obronnych) oraz zapewne umiejętnemu postępowaniu z napływową ludnością skandynawską.

Całkowicie odmienny charakter społeczno-polityczny miał związek ple mienny Finów-Kainu czyli Kwenów, stworzony przez grupy ludności z zachodnich pobrzeży Półwyspu Fińskiego z centrum w dolnym dorzeczu rzel Kokemanjoki (N. Valonen, 1982, s. 63). Potencjał demograficzny członków tego plemienia tworzyły grupy łowców z lasów tajgowych oraz wychodźi” z terytoriów plemiennych Suomi i Hame (J. Jaakkola, 1935, s. 332-353 Byli to przede wszystkim zorganizowani w drużyny zbrojne myśliwi i kup prowadzący pcnctracyjnc wyprawy w głąb Półwyspu Fińskiego i wzdh-wybrzeża Zatoki Botnickicj i dostarczający do punktów targowych zdobyć w tajdze futra i skóry. Organizaq'a plemienna Kainu-Kwenów powstał* zapewne w IX w. między innymi po to by zorganizować sieć punktów dostawczych skór i futer z tajgi. W ciągu IX i w X wieku Kwenowie stopniowo porzucali swe siedziby na zachodnim wybrzeżu Półwyspu Fińskiego lokując się w obrębie zawłaszczonych rozległych obszarów myśliwskich w głębi tajgi sięgających tundry północnej i Oceanu Lodowatego. Za ich to przyczyną Norwegowie, prowadzący z Kwenami wymianę handlową i organizujący wyprawy zbrojne w kierunku ich siedlisk myśliwskich, wszystkich Finów^r nazywali ich imieniem (N. Valonen, 1978, s. 131-148).

Zespół plemienny Kainu przestał istnieć jako organizacja polityczno--terytorialna z chwilą przeniesienia się znaczącej liczby jego członków do zawłaszczonych posiadłości łowieckich w głębi lasów tajgowych. Pozostali w dawnych siedzibach nad Zatoką Botnicką potomkowie Finów Kainu wraz z nowymi osadnikami wywodzącymi się z różnych, rozbitych zespołów plemiennych, stali się bazą demograficzną powstałej w 1331 r. prowincji fińskiej Satakunta (ryc. 53).

W źródłach odnotowano także istnienie plemienia Pirkkalaiset, powstałego najpewniej w IX w. nad Zatoką Botnicką, w sąsiedztwie terytorialnym Kwenów (N. Valonen, 1982, s. 64). Dzieje tego plemienia kształtowały się w sposób podobny do losów Kwenów i zakończyły z chwilą, gdy znacząca część jego członków zmieniła miejsce swych siedzib, stając się właścicielami obszarów łowiecko-rybackich w całej północnej i centralnej części Półwyspu Fińskiego. W 1270 r. królowie szwedzcy nadali, pozostającym na wybrzeżu Zatoki Botnickiej Finom-Pirkkalaiset, właścicielom łowisk w tajdze, prawo zbioru danin od Lapończyków (N. Valonen, 1982, s. 64).

Związek polityczno-terytorialny Hame (rus. Jem), uformowany najpewniej także w IX w., obejmował w-spólnoty osadnicze zakorzenione wokół jezior Paijanne, Vanajavesi i Hauho, a także w górnym dorzeczu rzeki Kokemanjoki (U. Salo, 1979, s. 120). Układ grodów wskazuje, że w okresie wikińskim powstał system obronny chroniący terytorium plemienne Hame od południa i zachodu, wykorzystujący naturalną sieć jezior Vanajavesi (E. Kivikoski, 1955, s. 70, 170). System ten zbudowany został najpewniej przeciwko szwedzkim drużynom wyprawiającym się od strony Zatok Botni-ckicj i Fińskiej. Podobna sieć grodów została wzniesiona w XII w. na wschód od systemu jezior Paijanne. Chroniła ona terytorium plemienne przed za-właszczeniowymi zakusami Księstwa Nowogrodzkiego. Obie linie obronne zapewniały członkom plemienia Hame aż do XIII w. stabilizację osadniczą i autonomię polityczną. Plemię Hame zamieszkiwało w stałych osiedlach, a środki do życia zawdzięczało uprawie roli i wypasowi zwierząt hodowlanych w prześwietlonych lasach, ale też wykształciło typowy dla Finów system eksploatacji łowisk w odległych od miejsca zamieszkania tajgach. Obszar zawłaszczony przez wspólnotę rodzin lub rodzinę mógł być bardzo rozległy i z zasady rozciągał się daleko poza granicami terytorium plemiennego, głównie w centralnej Finlandii (A. Luukko, 1958, s. 1-16). Nie zakładano tu stałych osad lecz przebywano w sezonowych obozowiskach w okresie polowań i odłowu ryb. Jednym z głównych źródeł bogactwa