ScannedImage 53

6. PIELGRZYMKA

Pielgrzymka (hagg, sury 3,91; 2,192—196; 5,1—2,96) jest piątym i ostatnim filarem islamu. Eaz w życiu każdy muzułmanin obojga płci, zdolny do odbycia pielgrzymki, powinien odwiedzić Mekkę w ustalonej porze roku. *Umrą jest tzw. małą pielgrzymką do Mekki i można się udać na taką pielgrzymkę indywidualnie i o każdej porze.

Pielgrzym (hagg) wkracza do świętego obwodu jako muhrim (noszący nie zszywaną szatę), obchodzi siedmiokrotnie Ka'bę (lawa}) i siedmiokrotnie przebywa drogę (sa'j) między pobliskim pagórkiem as-Safa, leżącym naprzeciwko, a wzniesieniem Marwa¹. Właściwa pielgrzymka, zaczynająca się marszem do 'Arafy¹*, trwa od siódmego do ósmego du al-higga. Postoje (wuguf) są przy sanktuariach al-Muzdalifa i Mina leżących poza 'Arafą. Ceremonia rzucania kamieni odbywa się po drodze do doliny Mina w Gamrat al-'Aqaba. W Mina po złożeniu ofiary z wielbłąda, owcy lub jakiegoś rogatego zwierzęcia domowego (Koran 22,34-37), które odbywa się zawsze w dziesiąty dzień du al-higga i jest obchodzone w całym świecie muzułmańskim jako 'Id al-Adha (święto ofiary), cała ceremonia formalnie się kończy. Po ogoleniu głowy szatę (ihram) wyrzuca się, a wkłada ponownie ihlal (świecki strój). Jak długo pielgrzym jest muhrim, w stanie uświęconym, musi przestrzegać, poza zakazami nałożonymi w związku z postem ramadanem, również zakazu stosunków płciowych, polowania i wyrywania roślin.

Pielgrzymka do świętych miejsc była starożytną instytucją² semicką. Ślady jej zachowały się w czasach Starego Testamentu (Księga Wyjścia 23,14,17; 34,22—23; I Księga Samuela 1,3). Pierwotnie mogła być związana z kultem słonecznym, którego ceremonie zbiegały się z jesiennym zrównaniem dnia z nocą i stanowiły pewnego rodzaju pożegnanie surowego panowania palącego słońca i powitanie Quzaha, gromowładnego boga urodzaju. W czasach przedmuzułmań-skich po dorocznych targach Arabii Północnej podążały pielgrzymki w miesiącu du al-higga do Ka^cby i 'Arafy. W siódmym roku hidżry Muhammad przyjął i zislamizował starożytne obrzędy pielgrzymek ześrodkowując je w Ka'bie i 'Arafie. W obrzędach tych islam przejął swą większą część z dziedzictwa przedmuzułmańskiej Arabii. Rifat³ opowiada, że gdy jakiś beduin w dzisiejszych czasach wykonuje swój rytualny pochód wokół Ka'by, powtarza w potocznym języku arabskim: „O, Panie tego Domu! Świadczę, że przybyłem. Kie mów, że nie przyszedłem. Przebacz mi i przebacz memu ojcu, jeśli zechcesz.

Zresztą przebacz mi mimo twej niechęci, ponieważ, jak widzisz, odbyłem swą pielgrzymkę**⁴.

Stała, zorganizowana wędrówka pielgrzymów przez Afrykę Centralną, od Senegalu, Liberii, Nigerii, zawsze porusza się w kierunku wschodnim i wzrasta liczebnie, w miarę jak postępuje naprzód. Jedni idą pieszo, inni jadą na wielbłądach. Większość stanowią mężczyźni, ale jest trochę kobiet i dzieci. Po drodze handlują, żebrzą i torują sobie drogę do Wielce Czczonej Mekki (al-Mhkarrama) i Wielce Oświeconego Miasta (al-Madina al-Munawwara). Wielu z nich pada po drodze i staje się męczennikami, a ci, którzy przeżyją, docierają w końcu do portu po zachodniej stronie Morza Czerwonego, skąd zostają przetransportowani na drugą stronę na jednomasztowych statkach. Jednakże cztery największe karawany przybywają z Jemenu, Iraku, Syrii i Egiptu. Każdy z tych krajów ma w zwyczaju posyłać co roku na czele swej karawany mahmil, symbol swej godności. Mahmil, wspaniale ozdobioną lektykę, niesie wielbłąd, którego się nie dosiada, lecz prowadzi. Od XIII w. do dziś książęta muzułmańscy wysyłają taki mahmil, pragnąc popisać się swoją niezależnością i podtrzymać swe roszczenia do opieki nad Świętymi Miejscami. Powszechnie panująca tradycja utrzymuje, że Sagar ad-Durr, żona jednego z ostatnich sułtanów ajjubidzkich, zapoczątkowała wysyłanie mahmilu w połowie XIII w. Kilka wcześniejszych dzieł⁵ utrzymuje, że omajjadzki wicekról Iraku, słynny al-Haggag (zm. 714), był tym, który zainicjował tę praktykę. Którakolwiek z tych dwóch wersji jest prawdziwa, w rzeczywistości Mamluk Bajbars (1260-1277) uczcił tę okazję tak nadzwyczajnymi uroczystościami, że zwyczaj ten przyjął się na stałe ⁶. W ostatnich latach syryjskie i egipskie karawany są wspaniale ozdabiane. Przeciętna liczba pielgrzymów w latach pomiędzy pierwszą i drugą wojną światową wynosiła około 172 tys. rocznie. Oficjalna statystyka wykazuje liczbę 620 280 w 1958 r. Eok wcześniej liczba pielgrzymów doszła do miliona, łącznie z Egiptem i Pakistanem, które posyłają najwięcej pielgrzymów. Okres pielgrzymek był głównym źródłem dochodu al-Higazu aż do odkrycia ropy naftowej.

Od wieków aż po dzień dzisiejszy instytucja ta wywiera największy wpływ na zjednoczenie islamu i skutecznie wiąże we wspólny węzeł rozmaitych wyznawców tej religii. Prawie każdy zdolny do odbycia pielgrzymki muzułmanin z konieczności staje się podróżnikiem, przynajmniej raz w swym życiu. Uspołeczniający wpływ takiego braterskiego zgromadzenia wiernych z czterech stron świata trudno jest przeceniać. Dawało to sposobność Murzynom, Berberom,

117

1

^u Muzułmanie, zgodnie z tradycją, spełniają m’j celem uczczenia pamięci Hagar, która biegła tam i z powrotem siedem razy pomiędzy tymi dwoma wzniesieniami szukając źródła dla swego spragnionego syna.

¹¹ ‘Arafa jest doliną, a 'Arafat górą według Rifata, Mir’at, t. I, b. 44, jednak te dwa wyrazy są często używane odwrotnie.

2

W. Robertson Smith, Lecfures on the Beligion of the Semites, wyd. 3, S. A. Cook, London 1927, s. 80, 276.

3

“ T. I, s. 36.

4

“ Ten sam świadek (t. I, 8. 35) podsłuchał pewną beduinkę zwracającą się do al-Ka’by w ten sposób: „O PaniŁajlo! Jeśli sprowadzisz obfity deszcz w naszych okolicach, przyniosę ci bukłak masła, którym będziesz mogła namaścić swoje włosy". Słysząc to inna beduinka zapytała ją: „Czy naprawdę zamierzasz przynieść jej bukłak masła, tak jak mówisz!“ Tamta odpowiedziała; „Milcz! Ja robię z niej głupca. Skoro ona raz sprowadzi deszcze, ja nie przyniosę jejnic!"

5

“ Ibn Qutajba, Ma'arif, s. 274; Jaqut, Buldan, t. IV, s. 886, wiersz 6; fbn Kustali, s. 192; as-Suju$i, al-Kanz al-Madfun, Bulaą 1288, s. 68.

6

^u As-Sujuj;i, Ęlusn, t. II, s. 74; por. al-Maqrizi, dl-Mawffia w-al-Ttihdr, wyd. G. Wiet, t. III, Cairo 1922, s. 300; as-Sululc fi Ma'rifat Duwal al-Muluk, tłum. M. Quatremćre, Histoire des suiians mamlouks de 1'Śgypte, t. I, Paris 1845 (część I), s. 149 n. Mahmil, markab (lektyka) Kuwala i Arka Przymierza mogą mieć wspólne pochodzenie starosemickie.