Skanowanie 10 04 27 41 (18)

Powyższe zdanie jest językowym obrazem zdarzenia zakotwiczonego (ang. grounded) w czasie i przestrzeni: mówi o konkretnym zdarzeniu, w którym brali udział konkretni uczestnicy i które zaszło w konkretnym czasie i miejscu. Takiemu pragmatycznemu zakotwiczaniu zdarzeń służą określone środki językowe: deiksa (ten), czas i aspekt czasownika (rozbił; por. rozbić) itp.¹ '"

Językowym obrazem najprostszego typu działania jest zatem zdanie proste z czasownikiem przechodnim i dopełnieniem bliższym.

Proces przepływu energii bywa też jednak, jak wda- / domo, reakcją łańcuchową. Jeśli reakcję taką opisać w kategoriach modelu kul bilardowych, będzie to włuśnie sytuacja odpowiadająca typowej dla gry w bilard sekwencji: gracz uderza bilę, która trafia w drugą bilę, druga bila uderza trzecią bilę itd. Mówiąc bardziej abstrakcyjnie, pierwszy przedmiot przekazuje pewną porcję energii drugiemu, który w wyniku przepływu energii zmienia swój pierwotny stan. W wyniku tej zmiany drugi przedmiot staje się źródłem energii, którą przekazuje trzeciemu, powodując w len sposób kolejną zmianę stanu itd. Rozpatrywane w kategoriach gramatycznych takie bardziej skomplikowane działanie odpowiada konstrukcjom z dopełnieniem bliższym i dalszym:

Ten chłopiec rozbił szybę kamieniem.

Zdolności poznawcze ludzkiego umysłu pozwalają jednak na ekstrapolację pojęć odpowiadających elementarnym doświadczeniom zmysłowym. W miarę gromadzenia kolejnych doświadczeń stopniowa dokonują się coraz szersze uogólnienia, które pozwalają na zrozumienie i klasyfikację coraz większej liczby zjawisk.

I nie tylko: sam umysłowy obraz konkretnego procesu

przepływu energii i następującej w wyniku tego przepływu zmiany stanu podlega coraz dalej idącej abstrakcji, tworząc wreszcie pewien ogólny schemat pojęciowy.

Dysponując takim schematem, umysł człowieka potrafi zastosować model kul bilardowych do tworzenia bardzo skomplikowanych konfiguracji, w których pojęcia siły, energii i ruchu stają się pojęciami abstrakcyjnymi. Na przykład w zdaniu

Skłoniłam Michała, żeby wreszcie posprząta ł swój pokój

siła nie jest już rozumiana jako siła fizyczna, lecz raczej jako to, co metaforycznie nazywamy siłą perswazji. Natomiast w zdaniu

Marysia zaśpiewała. tę piosenkę innym dzieciom

pojęcia siły i energii nie pojawiają się wcale, ale podmiot dalej występuje w roli inicjatora działania, w wyniku którego z przedmiotem dzieje się coś, co łatwo można sobie wyobrazić jako swego rodzaju ruch w przestrzeni. .Podobnie zdanie

Propozycjo zdecentralizowania decyzji prywatyzacyjnych wzbudziła wiele kontrowersji

wyraża dokładnie taką samą relację, jak prototypowe zdanie Ten chłopiec rozbił szybę. Mimo że ani agens, ani patiens nie są przedmiotami w sensie fizycznym, a zmiana stanu nie następuje w wyniku działania siły fizycznej, ktoś, o kim powiemy, że „rozumie” to zdanie, wie, że w wyniku działania jednego abstrakcyjnego przedmiotu (propozycja) nastąpiła zmiana stanu innego abstrakcyjnego przedmiotu (kontrowersje).

Pojmowanie tak abstrakcyjnych relacji jest możliwe dzięki temu, że umysł ludzki przetwarza je w kategoriach relacji pojęciowo analogicznych, lecz prostszych do zrozumienia dlatego, że są one zakorzenione w doświadczeniu zmysłowym. Takie przeniesienie zjawisk

35

1

Zagadnieniu pragmatycznego zakotwiczania wypowiedzi po święcamy część rozdziału 5 (5.4).