skanowanie0039

Si Cftwl wypowiedzi w analizie stylistycznej

ne (por. „Przemienienie w Toporowie”), społeczno-polityczne (por. „Przepraszam, odchodzę” Piotra Pytlakowskiego) i środowiskowe (por. „Bardzo stara wieś” Arkadiusza Bartosiaka).

6. Kryterium tematyczne, które pozwala Wolnemu wymienić otwartą listę po dgatunków: „reportaże produkcyjne, technologiczne, naukowe, demaskatorskie, historyczne, współczesne, sądowe, kryminalne, podróżnicze, krajowe i zagraniczne, sportowe, wojskowe, wojenne, okupacyjne i inne” [Wolny 1996a, 40], Widać tu wmieszanie dodatkowych kryteriów: kryterium czasowego (podział wszystkich reportaży na współczesne i historyczne; wśród tych ostatnich znalazłyby się m.in. reportaże biograficz-no-literaćkie Barbary Wachowicz) czy kryterium intencji (reportaż demaskatorski, podobnie spoza listy: reportaż interwencyjny) oraz kryterium jjfmBfeł (reportaże krajowe i zagraniczne),ffijitę podtypów tematycznych możemy poszerzyć o reportaże „kulturalne” (np. „Przemienienie w Toporowie”), „medyczne” i „zdrowotne” (np. „Ludzie z butelki” Magdaleny Grzebałkowskiej), „edukacyjne” (np. „Wkosmosie to samotność jest” Anny Fostakowskiej), „ekonomiczne” (np. „Pięć godzin i trzy kwadranse” Ttte mm i    zbiorze Zły dotyk. Reportaże roku 2000) i Wiele innych¹⁶.

Kategorię nadrzędną dla reportażu stanowi literatura faktu, której jest on głównym przedstawicielem (obok dziennika, pamiętnika, biografii i autobiografii). Do najstarszych źródeł reportażowego relacjonowania zalicza się opowieści zawarte W Biblii, Iliadzie Homera czy np. Zagładzie Pompei Pliniusza Młodszego. Gatunkami pierwotnymi wobec reportażu, poprzedzającymi jego ukształtowanie się, były m.in.: diariusz, kronika, pamiętnik, opis podróży (periegeza), list z podróży, dziennik podróży, obrazek, szkic powieściowy, szkic fizjologiczny i biografia [por, Wańko-WA-ł$974, s, 24^-41 ]; Wykształcony z nich reportaż.    przez

cały wiek XX, zdołał już wpłynąć na powstanie i rozwój nowych gatunków prozy literackiej, które możemy uznać za wtórne wobec niego: powieści reportażowej, powieści produkcyjnej, autentyku i opowiadania obozowego [por. przypis 4 oraz Kapuściński 2000a, s. 398-401, 405],

¹⁶ Różne klasyfikacje reportażu proponuje w Lapidarium 111 Ryszard Kapuściński [2000a, s, 396]. Dołączmy do tego klasyfikację zaproponowaną przez tegoż twórcę w recenzji książki Grzegorza Rakowskiego Czar Polesia, którą autor Cesarza włącza do grupy reportaży krajoznawczych, wymieniając obok nich reportaże literackie, filozoficzne i eseistyczne [por. Ryszard Kapuściński; zawód - reporter, www.kapuscinski.hg.pl].

9.7. Podsumowanie

Reportaż:

•    to gatunek literatury faktu;

•    z pośrednio lub bezpośrednio zaznaczoną obecnością reportera w święcie przedstawionym, zaświadczającą autentyzm przedstawienia;;! subiektywizm prezentacji;

•    obejmuje obligatoryjnie płaszczyznę świata przedstawionego bohaterów, typowo - także płaszczyznę świata przedstawionego reportera-bada-cza, a niekiedy również lub głównie - płaszczyznę świata przedstawionego reportera-komentatora;

•    jest nastawiony na żądnego prawdy i autentycznych przeżyć odbiorcę, dla którego przeznaczone są:

-    mowa niezależna z „wysepkami narracyjnymi” reportera;

-    dane faktograficzne: imiona, nazwiska, pseudonimy bohaterów, nazwy własne miejsc i instytucji, dane i zestawienia liczbowe itp.;

-    cytaty ż listów, dzienników, pamiętników, pism urzędowych i lij • nych dokumentów;

-    fotografie, mapki, szkice itp^ ■.

-    graficznie wyróżnione strategiczne pozycje tekstu - ze szczególnie ważną rolą nagłówka w reportażu prasowym;

v perfekcyjnie wprowadzane formy czasów gramatycznych, formy osobowe i nieosobowe czasownika, zaimki osobowe, zaimki wska* żujące, przysłówki i wyrażenia przyimkowe wyznaczające lokalizację przestrzenną i czasową;

-    plastyczność językowego obrazowania;

-    bogactwo stylów i odmian języka;

•    pełni funkcje: informatywną (sprawozdawczo-wyjaśniającą), ekspresy Wną (wyrażanie przeżyć i ocen), nakłaniającą (wywoływanie przeżyć, kształtowanie postaw), kreatywną (tworzenie swoistej wizji świata i wywoływanie przeżyć estetycznych), a niekiedy też ludyczną (służy zabawie, rozrywce) i sprawczą (odkrywając fakty i ich przyczyny staje się dokumentem prawdy i inicjuje postępowanie sądowe);

•    ma zwykle nieschematyczną kompozycję, uzależnioną w największej mierze od indywidualnego zamysłu twórczego autora (z istotną rolą