10458 skanuj0085 (33)

178

Frances Marion i Anita Loos, jak już była o tym mowa wcześniej, reprezentują znaczącą liczebnie grupę kobiet, które parały się na początku wieku scenariopisarstwem. Martin F. Norden twierdzi, iż zatrudnianie tak dużej rzeszy kobiet jako scenarzystek w początkowym okresie historii kina związane było z niską pozycją tej profesji w ówczesnej hierarchii przemysłu filmowego. Kobiety z reguły akceptowały ów stan rzeczy i godziły się sprzedawać swe umiejętności pisarskie za niewysoką najczęściej cenę, rzadko też protestowały, gdy ich nazwisko było pomijane w czołówkach filmów. Podjęcie działań o ochronę praw autorskich przez Grace Adele Pierce, autorkę scenariusza do filmu Davida W Grif-fitha Judyta z Betulii (Judith ofBethulia, 1913), której nazwisko nie znalazło się w czołówce, było w tych latach wyjątkiem²³.

Mimo że wkład kobiet w rozwój amerykańskiego kina w początkowych latach jego istnienia nie do końca został jeszcze udokumentowany i jest w dużej mierze zapoznany, zasługuje z pewnością na uwagę i uznanie. Zwłaszcza gdy zostanie on porównany z filmowymi dokonaniami kobiet w późniejszych latach. Jak informuje specjalne wydanie „Premiere" „Women in Hollywood", w latach 1949-1979 z 7332 filmów fabularnych zaledwie 14 zostało wyreżyserowanych przez kobiety (dokładnie 7 kobiet). W latach późniejszych sytuacja zmieniła się nieznacznie, z 1794 filmów zrealizowanych pomiędzy rokiem 1983 a 1992 kobiety zrealizowały jedynie 81²⁴. W kontekście przytoczonych liczb rola, jaką kobiety odegrały we wczesnym kinie, jawi się jako tym bardziej znacząca. Można chyba uznać, iż ich udział w tworzeniu filmów był autentycznym przejawem budzącej się wówczas świadomości feministycznej w odróżnieniu od wielu powstałych później obrazów, będących często doktrynerskimi deklaracjami światopoglądowymi. Dlatego warto, myślę, przywrócić zbiorowej pamięci historycznej kobiece głosy niemego kina.

Artykuł ten jest rozszerzony i poprawiony wersjy artykułu, który został opublikowany pod tym samym tytułem w „Kwartalniku Filmowym" 1999, nr 25.

²³    Norden, s. 64.

²⁴    Za: wstęp do filmu The Silent Feminism, scen., reż., prod. Anthony Slide i Jeffrey Goodman.

Urszula Tes

MAYA DEREŃ WŚRÓD ARTYSTEK AWANGARDOWYCH: SHIRLEY CLARKE I YYONNE RAINER

Twórczość Mayi Dereń, na nowo odkrywana także w Polsce, zainicjowała w obrębie awangardy filmowej model kina eksperymentalnego¹, który stal się inspiracją dla wielu pokoleń artystów. Choć nazywa się ją „matką awangardy", prawdą jest, że prekursorską rolę odegrali inni: autorka filmów abstrakcyjnych Mary Ellen Butę, znana przede wszystkim za sprawą swojego ostatniego dzieła - adaptacji Finnegan's Wake (1966), oraz bracia James i John Whitneyowie, należący do tzw. West Coast School, gdzie rozwinął się abstrakcyjny styl kina. Mniej więcej w tym samym czasie, kiedy Dereń zadebiutowała filmem Mcshes of the Afternoon (Sieci popołudnia, 1943), działała zapomniana zupełnie artystka Sara Kath-ryn Arledge, której obraz Introspection (Introspekcja, 1941-46), kręcony przy użyciu prymitywnego sprzętu, w ciekawy sposób „eksperymentował" z ludzkim ciałem. Ale to Dereń, jako jedyna kobieta w undergroundzie, stworzyła wokół siebie aurę legendy, dzięki czemu udało jej się rozpowszechnić często odważne, teoretyczne koncepcje.

Odbiór dzieł artystek undergroundowych napotykał na znaczne problemy. Jak zauważa niezależna reżyserka Shirley Ciarkę, kino kobiece nigdy nie było tak poważnie traktowane, jak to tworzone przez mężczyzn. Kobiety-reżyserki odbierano jako buntowniczki, które nie pogodziły się z narzuconą im społecznie rolą żon i matek. Warto zestawić Dereń z tymi artystkami z kręgu amerykańskiej awangardy, których zainteresowania korespondowały z twórczymi poszukiwaniami bohaterki artykułu. Ciarkę - rocznik 1919, i Yvonne Rainer - rocznik 1934, mimo

1

Sheldon Renan w klasycznej książce o undergroundzie An lntroduction to the American Underground Film (New York: E. E Dutton 1967) sytuuje kino Mayi Dereń wśród drugiej awangardy. W latach 40. obok autorki Meshcs oj the Afternoon swoje eksperymentalne dzieła tworzyli m.in. Kenneth Anger, Curtis Harrington czy Gregory Mar-kopoulos. Renan rozumie pojęcie „eksperymentalny" jako specyficzną praktykę, polegającą na poznawaniu „metodą prób i błędów" nowych możliwości medium.