12180 S5007922

162 BARBARA CZERSKA

A. Langenhana¹² o zapinkach, praca M. Jahna¹³ o chronologii i druga o broni oraz praca R. Jamki¹⁴ również o broni i narzędziach. Interesujące nas materiały były też publikowane w archeologicznych i historycznych monografiach powiatów śląskich.

Pomimo jednak dość licznych publikacji stan badań nad okresem lateńskim na Śląsku nie był zadowalający. Różne były tego przyczyny.

Powszechnie panujący wśród archeologów niemieckich pracujących w okresie międzywojennym na Śląsku pogląd zakładał, że twórcami i nosicielami kultury przeworskiej, zwanej przez nich wandalską, byli Wandalowie. Wyrazem tego są i omówione tu prace. Podobne poglądy spotyka się jeszcze dziś u wielu archeologów niemieckich. Pomimo jednak błędnej interpretacji etnicznej zachodzących na Śląsku w okresie lateńskim zjawisk i zawężonej problematyki publikacja samych materiałów podobnie jak ich typologiczne i chronologicznie uporządkowanie były na ogół poprawne i stanowią obecnie często jedyne dostępne źródła, gdyż duża część materiałów śląskich wraz z dokumentacją zaginęła podczas drugiej wojny światowej.

Po 1945 r. oprócz opracowań nowo badanych stanowisk (Sobocisko, Nowa Cerekwią, Nosocioe, Świątniki) datowanych na okres lateński ukazało się kilka publikacji poświęconych chronologii oraz poruszających problematykę społeczną i gospodarczą okresu. Są to albo prace obejmujące swym zasięgiem większe obszary i okresy chronologiczne, ale zajmujące się i zagadnieniami okresu lateńskiego na Śląsku, albo omawiające wyłącznie problematykę śląską. Szczególnie żywe było zainteresowanie Celtami.

Zasiedlenie części Śląska przez ludność celtycką nie budzi już dziś zastrzeżeń, lecz charakter tego osadnictwa jest nadal kwestią dyskusyjną. Zagadnienia te poruszali ostatnio J. Rosen-Przeworska¹⁵, J. Potocki i Z. Woźniak¹⁶, W. Hołubowicz¹⁷, A. Żaki¹⁸. Podjęto również prace w ce- ^{1 2}

lu ustalenia właściwej chronologii materiałów celtyckich. Propozycją nowego datowania cmentarzysk celtyckich w Polsce przedstawił Z. Woźniak¹⁹. Podstawę do nowego datowania stanowiły dla tego autora kryteria typologiczno-chronologiczne opracowane przez J. Filipa⁹⁰.

Dużo uwagi w ostatnim dwudziestoleciu poświęcono problemom społeczno-gospodarczym ludności późnolateńskiej kultury przeworskiej między innymi i na Śląsku. Problemy te poruszane były głównie w pracach K. Godlewskiego²¹ i J. Wielowieyskiego².

Nie wszystkie jednak zjawiska zachodzące na Śląsku w okresie lateńskim są już dostatecznie wyjaśnione, wiele związanych głównie z zagadnieniami etnicznymi, gospodarczymi czy politycznymi czeka jeszcze na opracowanie. W licznych wypadkach sytuacja taka spowodowana jest fragmentarycznością źródeł.

Stan badań archeologicznych bowiem nie jest na Śląsku zadowalający. Prace wykopaliskowe prowadzone do 1945 r. miały często charakter ratowniczy i dotyczyły głównie obiektów bezpośrednio zagrożonych. Przypadkowe odkrycia doprowadzały niekiedy do metodycznego przebadania większych zespołów, ale około 90% wszystkich stanowisk datowanych na okres lateński stanowiły luźne znaleziska skorup naczyń glinianych, a tylko rzadko innych wyrobów, oraz pojedyncze groby czy jamy.

Sytuacja taka wymagała zmiany. Wznowiono więc prace wykopaliskowe na szkieletowym cmentarzysku celtyckim w Sobocisku, paw. Oława*⁸, oraz na terenie osady celtyckiej w Nowej Cerekwi, pow. Głubczyce*⁴. Nowe materiały celtyckie odkryto również w Radłowicach, pow. Oława*⁵. Zaplanowano także badania późnolateńskich stanowisk kultury przeworskiej.

^u Z. Wożniak, Chronologia celtyckich cmentarzysk to Polsce, „Wiad. Archeol.", t 28: 1962, s. 119—141.

j. Filip, Keltooi ve stfednl Eorope, Praha 1956.

*» K. Godłowski, Zagadnienie przemian gospodarczo-społecznych na ziemiach polskich. Zagadnienie okresu lateńskiego w Polsce, Wrocław 1968, s. 42—54.

» j. Wielowiejski, Przemiany gospodarczo-społeczne u ludności południowej Polski w okresie późnolateńskim i rzymskim, „Mat Staroż.”, t 6: 1960.

** B. Czerska, Celtyckie cmentarzysko szkieletowe koło wsi Sobocisko, powiat Oława, „Wiad. Archeol.’’, t 32: 1966, s. 88—103.

^M B. Czerska, Osada z okresu późnolateńskiego koło Nowej Cerekwi w po-wiecie Głubczyce, „Archeol. Sl.”, t 3: 1959, s. 25—68; tejże, Wyniki badań późnolateńskiej osady celtyckiej koło Nowej Cerekwi, pow. Głubczyce, w latach 1959— 1960, „Wiad. Archeol.”, t 29: 1962, s. 289—311; tejże, Badania archeologiczne późnolateńskiej osady pod Nową Cerektoią, pow. Głubczyce, w 1961 roku' „Spraw. Archeol.”, t. 15: 1963, s. 136—143; tejże, Sprawozdanie z badań osady celtyckiej w Nowej Cerektoi, potu. Głubczyce, to 1962 r., tamże, t 16: 1964, s. 124—131.

** S. Pa z da, Sprawozdanie z badań_ wykopaliskowych na stanowisku 8 to Ra-

1

“ A. Langenhan, Fibelfunde in Schlesien, „SchL Vorz.”, t 5: 1894, s. 95—112.

^u M. J a h n, Die Gliederung der Wandalischen Kultur in Schlesien, „Schle-slens Vorzeit", N.F. t. 8: 1924, s. 20; tenże, Die schlesischen verzierten Waffen der Eisenzeit, tamie, NJ. t. 7: 1919, s. 93—112.

^u R. J a m k a, Ozdoby oręża i narzędzi z podokresu późnolateńskiego i okresu rzymskiego odkrytych na Śląsku, Prace Prehistoryczne, nr 3, Kraków 1938, s. 1—44.

^UJ. Rosen-Przeworska, Problem pobytu Celtów w Malopolsce, „Ar-cheoL Polski", t 1: 1957, s. 35—81.

*• J. Potocki, Z. Wożniak, Niektóre zagadnienia związane z pobytem Celtów w Polsce, „Spraw. ArcheoL”, t 8: 1959, s. 81—89.

2

W. Hołubowicz, Śląsk w epoce wspólnoty pierwotnej, [w:] Historia Śląska, X. 1, Wrocław 1960, s. 102—006.

** A. Żaki, Celtowie na ziemiach Polski, „Roczn. Bibliot. PAN w Krakowie",

3EL 4: 1958 <1960), s. 21—35.