14118 skanuj0020 (250)

Władysława Szulakiewicz

dorobku naukowego określonego środowiska, w naszym przypadku środowiska historyków wychowania¹.

Wielowymiarowy charakter zjawisk, wydarzeń historycznych, złożone losy jednostek wymagają od badacza spojrzenia na przeszłość także przez pryzmat materiałów archiwalnych znajdujących się w różnorodnych archiwach państwowych mających charakter ogólnopolski instytucji, jak też w archiwach regionalnych mieszczących $ę zazwyczaj w poszczególnych miastach. Spośród bogactwa archiwaliów niezbędnych dla stworzenia obrazu środowiska naukowego wyjątkowe znaczenie mają te, które dokumentują życie i działalność pracowników nauki.

Wśród wszystkich typów archiwów, które gromadzą materiały dotyczące osób tworzących środowiska naukowe niewątpliwie pierwszorzędne znaczenie mają archiwa wszystkich uczelni wyższych, gdyż zawierają one materiały dokumentujące drogę naukową przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych. Chcąc tworzyć obraz środowiska polskich historyków wychowania, nie można pominąć zasobów archiwów Polskiej Akademii Nauk², które określane są mianem spuścizn osób prywatnych, chodzi o archiwa osobiste uczonych i innych osób³. W tej ostatniej grupie znajdują się materiały dotyczące m.in. pedagogów praktyków i działaczy oświatowych.

Myśl wykorzystania w prący badawczej materiałów prywatnych powstających w wyniku działalności poszczególnych osób, zwłaszcza w dziedzinie polityki, pojawiła się w historiografii niemieckiej już w latach międzywojennych⁴. W okresie powojennym materiały prywatne dokumentujące życie i działalność naukową zaczęto wykorzystywać do badań nad różnymi zagadnieniami przeszłości, w tym głównie historią nauki⁵.

Z dotychczasowych zestawień zasobów archiwalnych wynika, iż wśród autorów spuścizn dominują reprezentanci nauk humanistycznych. Najbogatsze zbiory, także jeżeli chodzi o spuścizny osób związanych z historią wychowania, posiada Archiwum PAN w Warszawie. Znajdują się tam zbiory m.in. Antoniego Artymiaka, Ludwika Chmaja, Ludwika Eckerta, Wiktora Hahna, Bogdana Nawroczyńskiego, Natalii Obrębskiej, Wacława Polkowskiego, Ludwika Ręgorowieża, Stefana Truchima, Stanisława Tyńca, Tadeusza Turkowskiego, Wiesławy Zaborskiej, Jadwigi Zanowej⁶.

Z kolei w Archiwum PAN i PAU Oddział w Krakowie dla przedstawienia problematyki środowiska historyków wychowania należy wykorzystać spuściznę m.in. Mieczysławy Mitery-Dobrowol-skiej⁷. Natomiast w Oddziale Poznańskim Archiwum PAN należy

-231-

1

   W refleksji nad wykorzystaniem źródeł archiwalnych kieruję się założeniami badań nad środowiskami historycznymi. Patrz: J. Matemicki, Polskie środowisko historyczne w latach 1918—1939. Założenia metodologiczne badań, ich organizacja i dotychczasowe wyniki, Kwartalnik Historyczny 1986, nr 1; idem, Warszawskie środowisko historyczne w okresie II Rzeczypospolitej, Rzeszów 1999, s. 25— 37. Na temat środowiska historyków wychowania patrz: W. Szulakiewicz, Historia oświaty i wychowania w Polsce 1918—1939. Studium historiograficzne, Toruń 2000, s. 57—93.

2

   Bierzemy pod uwagę zasoby Archiwum PAN w Warszawie, Archiwum PAN i PAU Oddział w Krakowie, Archiwum PAN Oddział w Poznaniu, Archiwum PAN Oddział w Katowicach z siedzibą w Wodzisławiu Śląskim.

3

   Informacje i opinie na temat wartości i ważności wykorzystywania w pracy badawczej materiałów archiwalnych wypowiadam na podstawie moich kilkunastoletnich doświadczeń badawczych. Informacji o zasobach archiwalnych mogą dostarczyć informatory i przewodniki po zasobach archiwalnych, np. Przewodnik po zasobie archiwum PAN, oprać, zbiorowe pod kierunkiem H. Krajewskiej i A. Kuleckiej, Warszawa 1999.

4

   Podaję za: A. Kulecka, Spuścizny uczonych jako materiał źródłowy do historii nauki, Analecta 1995, R. IV, z. Ł s. 147. Autorka, omawiając spuścizny w kontekście badań nad historią nauki polskiej, stwierdza, iż wśród zgromadzonych spuścizn w Archiwum PAN dominują archiwa reprezentantów nauk humanistycznych, w tym przedstawicieli nauk historycznych.

5

   Ibidem.

6

   Archiwa osobiste uczonych w Archiwum PAN w Warszawie: Antoni Artymiak sygn. III —120; Ludwik Chmąj sygn. 131—76; Ludwik Eckert sygn. 131—180; Wiktor Hahn sygn. DI—82; Bogdan Nawroczyński sygn. DI—213; Natalia Obrębska sygn. T7T — 281; Wacław Polkowski sygn. 131—261; Ludwik Ręgorowicz, sygn. DI—111; Stefan Truchim sygn. DI —186; Stanisław Tync sygn. ID —138; Tadeusz Turkowski sygn. 41; Wiesława Zaborowska sygn. HI—315; Jadwiga Zanowa sygn. 131—140.

7

Archiwum PAN Oddział w Krakowie: Mieczysława Mitera-Dobrowolska K. 113-114.