80373 skanuj0023 (211)

Władysława Szulakiewicz

grupy listów i pism stanowiące korespondencję naukową (między uczonymi), korespondencję naukową (służbową) z instytucjami¹⁷ i wreszcie korespondencję rodzinną. Wszystkie rodzaje listów (pism) mówią wiele o danej osobie zarówno o jej życiu prywatnym, jak i sukcesach i porażkach naukowych.

Jeszcze inną perspektywę poznawczą stwarzają dokumenty pamiętnikarskie przedstawiane w formie pamiętników, dzienników, ■wspomnień, spisanych relacji. Ich wspólną cechą jest charakter'- biograficzny¹⁸. Pośród różnego rodzaju materiałów pamiętnikarskich wyszczególnić należy takie, które dotyczą ważnych okresów nie tylko w życiu pojedynczych uczonych, ale przede wszystkim w życiu narodu polskiego lub też funkcjonowania ważnych instytucji naukowych i oświatowych¹⁹. Są nimi np. wspomnienia z pracy w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, wspomnienia z okresu II wojny światowej i okupacji ilustrujące wiele faktów z przebiegu i organizacji tajnego nauczania²⁰.

Do grupy cennych archiwaliów należy zaliczyć te, które informują o działalności społeczno-politycznej i oświatowej uczonych. W znakomity sposób uzupełniają one wiedzę niezbędną do opracowania pełnego portretu ludzi nauki²¹.

Cytowane powyżej przykłady materiałów nie oddają całościowego obrazu zawartości spuścizn. Przedstawiona pobieżna charakterystyka

¹⁷ Interesującym przykładem jest korespondencja J. Zanowej z Ł. Kurdybachą w związku z jej pracą w Pracowni Dziejów Oświaty PAN. Archiwum PAN w Warszawie, spuścizna J. Zanowej, sygn. III—40 jednostka 16.

¹¹ Szerzej na ten temat: J. Matemicki, Historia i wychowanie, Warszawa 1990, s. 220 - 241.

¹⁹    Wiele ważnych poznawczo informacji dostarcza Pamiętnik B. Nawroczyń-skiego. Patrz: Archiwum PAN w Warszawie, spuścizna B. Nawroczyńskiego, sygn. HI - 213 jednostka 41.

²⁰    Patrz: archiwa osobiste: Archiwum PAN w Warszawie, A. Artymiaka, W. Polkowskiego, B. Nawroczyńskiego, L. Ręgorowicza, S. Truchima, J. Zanowej.

²¹    Patrz: Archiwum PAN w Warszawie spuścizna L. Ręgorowicza.

materiałów nie może dać czytelnikowi fałszywego obrazu, iż wszystkie spuścizny są kompletne, tj. zawierają każdy z wymienionych tu rodzajów źródeł. Niemniej jednak trzeba powiedzieć, że zawarte w spuściznach materiały pozwalają na zrekonstruowanie wielu faktów z życia uczonych polskich zarówno z osobna, jak i całego środowiska naukowego.

Można jednak na podstawie analizy zawartości zespołów archiwalnych przedstawić kilka uwag natury ogólnej, co do ich wartości poznawczej. Otóż wydaje się, iż najciekawsze dokumenty — a jest ich wiele. — odnoszą się do tożsamości naukowej poszczególnych osób i obrazują główne nurty ich twórczości naukowej. Mamy na myśli nie tylko pierwotne wersje prac, zgromadzone do nich materiały, ale wszystko to, co można nazwać kulisami powstawania rozpraw naukowych. Tę sferę działalności naukowej odsłania m.in. korespondencja między uczonymi dotycząca przygotowywanych prac, wyrażane prywatnie opinie i oceny o powstających publikacjach, akceptujące bądź nie proponowany przez autorów kierunek badawczy.

Wiele dokumentów zaświadcza o statusie danego uczonego w środowisku naukowym polskim i kontaktach międzynarodowych,

0    projektach i inicjatywach badawczych, o wpływie na określone kierunki badań naukowych lub jedynie uczestnictwie w ważnych zamierzeniach naukowych, kongresach i gazdach. Słowem o udziale każdego z przedstawicieli środowiska historyków wychowania

1    całego środowiska tej grupy specjalistów w ogólnopolskim życiu naukowym. W analizie dokumentów nie sposób pominąć znaczfenia takiego faktu w życiu naukowym polskich historyków wychowania, jakim jest udział w przedsięwzięciach wydawniczych. Ważnym elementem wiedzy o tym środowisku jest poszukiwanie wśród źródeł archiwalnych informacji na temat samooceny historyków wychowania, co można nazwać „członkowie środowiska historyków wychowania o sobie”. Ten element charakterystyki omawianego środowiska wyrażany jest przede wszystkim w różnego

-237-