17888 skanuj0020 (183)

4. Naukowe podstawy prawnej ochrony przyrody 110

na skutek zbyt małej populacji w Polsce, np. narecznica Villara, której zaledwie trzy osobniki rosnące na Swistówce Wielkiej nad Wantulami notowano do 1996 roku (Piękoś-Mirkowa 1998; Piękoś-Mirkowa i Mirek 2001) lub dereń szwedzki na jedynym stanowisku pod Kołobrzegiem zniszczonym prawdopodobnie w czasie działań wojennych (Zarzycki 2001). Wymarła także skrzelopływka bagienna, mająca w Polsce jedyne stanowisko w Tatrach, a inny relikt glacjalny wśród zwierząt — nornik śnieżny — znalazł się w czerwonej księdze ze względu na wyspową populację, znacznie oddaloną od centrum zasięgu.

Relikty

kserotermiczne

Relikty

puszczańskie

Populacje wyspowe i na granicy zasięgu

Z okresu postglacjalnego ocieplenia zachowały się w Polsce tzw. relikty kserotermiczne, chociaż ich reliktowy charakter budzi niekiedy kontrowersje. Grupa gatunków kserotermicznych, występujących w ciepłolubnych murawach lub zaroślach, z reguły występuje w formie nielicznych i rozproszonych populacji, niekiedy tylko na pojedynczych stanowiskach. Gatunki w różnym stopniu zagrożone reprezentują m.in. ostnica powabna, dziewięćsił popłocholistny, lny: austriacki i włochaty, groszki: pannoński i szerokolistny, dziurawiec wytworny, rezeda mała, sierpik różnolistny, szypliny: jedwabisty i zielny, dyptam jesionolistny. Z murawami ksero-termicznymi związane są liczne gatunki zagrożonych bezkręgowców, m.in. gryziel stepowy, poskocz krasny, godnica pontyjska, modraszek orion, niepylak Apollo.

Wśród zagrożonych wyginięciem porostów i grzybów wielkoowocnikowych, a także bezkręgowców^ odrębną grupę gatunków stanowią tzw. relikty puszczańskie, związane z lasami pierwotnymi. Z licznych zagrożonych gatunków porostów do reliktów pierwotnych lasów należą m.in. brodaczki: szczelinowata i nadobna, granicz-nik płucnik, otocznica lśniąca, mąkla rozłożysta, czasznik modrozielony, otwotni-ca (Pertusańa alpina), trzoneczniczka siarkowa, pismaczek pęcherzykowaty (Cieśliński 2003; Czyżewska i Cieśliński 2003), a z grzybów wielkoowocnikowych np. nazie-mek białawy, mokronóżka Hydropus marginellus, Lentinellus castoreus i Tricholomopsis decora, zidentyfikowane wyłącznie lub niemal wyłącznie na obszarze ochrony ścisłej w Puszczy Białowieskiej (Bujaldewicz 2003). Zwierzęta reprezentowane są głównie przez chrząszcze, takie jak gracz, zagłębek bruzdkowany, pachnica dębowa, bogatek wspaniały, pysznik dębowiec, kowalina łuskoskrzydła, ponurek Schneidera, goleńczyk szczupły i rozmiazg kolweński, a także muchówki: BrachymyiaJIoccosa i Sphecomyia ńttata i motyla — mola borowiczaka (Głowaciński i Nowak 2004).

Kolejna grupa małych populacji należących do gatunków zagrożonych ma w naszym kraju stanowiska leżące na granicy ich geograficznego zasięgu albo stanowiska wyspowe, często od tej granicy znacznie oddalone. Niektóre gatunki tej grupy w Polsce już wyginęły, jak goździk łysy na swoim jedynym stanowisku w okolicach Przemyśla, wysuniętym najbardziej na północ od zwartego zasięgu, lub storczyk trój-żębny rosnący zaledwie na kilku rozproszonych i odizolowanych od zwartego zasięgu stanowiskach, inne są zagrożone wyginięciem. Należą do nich m.in. rezeda mała na kserotermicznych siedliskach w Niecce Nidziańskiej, szczodrzeniec zmienny na stromych zboczach lessowych w okolicach Hrubieszowa, okrzyn jeleni,