skanuj0054 (39)

4. Naukowe podstawy prawnej ochrony przyrody

144

inwentaryzację na obszarze całego kraju oraz analizę już zarejestrowanych tworów w najrozmaitszych regionalnych opracowaniach przyrodniczych.

Teoretyczne podstawy typowania obszarów do ochrony prawnej

Na zakończenie tych rozważań warto przedstawić 10 kryteriów waloryzacji obszarów z myślą, o ochronie ich przyrody, przedstawionych przez D.A. Ratcliffa (1977):

■    wielkość; czym większy obszar, tym lepiej, ponieważ zawiera więcej gatunków, natomiast istnieje pewna wielkość minimalna chronionego obszaru, poniżej której realizacja celu ochrony jest poważnie zagrożona;

■    różnorodność gatunków i zespołów; obszary zróżnicowane powinny być traktowane priorytetowo, niemniej, jako obiekty interesujące, zasługują na ochronę także ekosystemy gatunkowo i strukturalnie ubogie, np. wrzosowiska;

■    naturalność; obszary najsłabiej zmienione przez człowieka powinny mieć status priorytetowych, chociaż na uwagę zasługują także tereny od dawna ekstensywnie użytkowane, np. murawy nakredowe z wieloma rzadkimi gatunkami roślin, utrzymującymi się dzięki wypasowi zwierząt;

■    rzadkość; kryterium odnosi się do występowania na danym obszarze gatunków rzadkich, których zachowanie jest jednym z najważniejszych zadań ochrony, możliwym do zrealizowania, jeśli uda się określić czynniki warunkujące ten status gatunku i zaplanować odpowiednie zabiegi czynnej ochrony;

■    wrażliwość; wynika ona z małej odporności siedlisk, zespołów i gatunków na zmiany środowiskowe oraz wpływ antropopresji, a najbardziej wrażliwe ekosystemy i gatunki powinny mieć wyjątkowy priorytet ochronny, chociaż ich zachowanie może być trudne i bardzo kosztowne;

■    typowość; wobec dużego wyboru zespołów lub ekosystemów jednego typu ochronie powinny podlegać głównie te charakteryzujące się jedną lub kilkoma cechami niezwykłymi, występującymi stosunkowo rzadko;

■    pozycja jako jednostki ekologicznej lub geograficznej; jeśli to jest możliwe, powinno się uwzględniać obszar zawierający jak najwięcej ważnych i charakterystycznych formacji, zespołów i gatunków;

■    potencjalna wartość; powinno się objąć ochroną obszary o niewielkiej wartości przyrodniczej, jeśli rokują nadzieję na jej wzrost w toku naturalnych procesów albo dzięki świadomie prowadzonym zabiegom rekultywacji siedlisk;

■    udokumentowana historia; kryterium to ma szczególne znaczenie dla badań naukowych, których celem jest m.iń. wyjaśnianie przebiegu procesów ekologicznych w długich przedziałach czasu;

■    rzeczywista atrakcyjność; kryterium określane jako „interesujące z filozoficznego punktu widzenia”, ponieważ w kategoriach racjonalnych trudno zrozumieć, dlaczego ostoje ptaków lub kwitnących roślin budzą większy entuzjazm niż obszary bogate w chrząszcze lub węże.

Analizując te kryteria Spellerberg i Hardes (1992) podkreślają, że mają one charakter czysto teoretyczny, w praktyce bowiem o objęciu obszaru ochroną prawną