19102 skanuj0047 (67)

102

zwierciedlanie w sposobie prowadzenia narracji, podporządkowanej biologicznemu rytmowi, zachowującej coś z naturalnego cyklu wegetacyjnego, zwłaszcza, że z biegiem czasu wspólnota powiększa się, rozrasta, promieniując na całą wioskę, przekształcając ją na swój obraz i podobieństwo.

W istocie jednak ukrytym tematem Rodu Antonii jest czas, z czego zdaje sobie sprawę Sara, będąca świadkiem śmierci kolejnych bliskich sobie osób - Krzywego Palucha, Letty, Deedee (Marian de Graaf) i jej męża (Jan Steen).

Czas zwycięża czas - mówi narratorka opowieści - rodziły się dzieci, jednak nie tak dużo, jak w czasach Letty, ale wystarczająco dużo, żeby świat nadal się kręcił. Czasami czas pełzł powoli jak zmęczony żółw, to znów szalał jak żądny krwi sen. Czas nie zważał na nasze życie i śmierć, rozkład i wzrost, miłość, nienawiść i zazdrość. Wszystkie te sprawy, które wydają się nam tak ważne, że zapominamy o czasie.

Gorris przywołuje tu swoisty praczas mityczny, związany z procesem stwarzania świata, a więc będący powrotem do początków, poniekąd realctualizacją kosmogonii, o czym pisał Mircea Eliade¹. Czas ten przypomina „ciąg wieczności", usytuowany poza porządkiem historycznym i linearnym, jest odwracalny, powtarzalny, nigdy się nie zmienia i nie wyczerpuje, jest w istocie przejawem sacrum, przeżyciem mistycznym, choć poza wymiarem religijnym.

Sukces Rodu Antonii w znaczący sposób wpłynął na dalszy przebieg kariery holenderskiej reżyserki, prowadząc w konsekwencji do porzucenia dotychczasowej tematyki oraz wyrzeczenia się części niezależności. Kolejne filmy nie były realizacjami własnych projektów autorskich, ale adaptacjami literatury pięknej. O ile Pani Dalloway (1997) wyrasta z zainteresowań twórczych Marleen Gorris, o tyle Obrona Łużyna (2000) stanowi pewien odwrót od problematyki kobiecej. Pierwszy z filmów jest ekranizacją jednej z najwybitniejszych powieści XX wieku, opublikowanej w 1923 roku, stylistycznie zbliżony do Rodu Antonii, gdyż oparty na skomplikowanych zależnościach czasoprzestrzennych, z wykorzystaniem licznych retrospekcji, a więc równoczesnym rozgrywaniem wydarzeń na kilku planach fabularnych.

Wewnętrzne piękno oraz schemat fabularny powieści Virginii Woolf Pani Dalloiuay zostały uchwycone w sposób znakomity: wielość punktów widzenia, zmiany perspektyw, skomplikowane zależności między postaciami, pewna płynność i nieokreśloność narracji znalazły odbicie w wersji filmowej. Struktura powieści jest niesłychanie złożona - akcja ogranicza się do kilkunastu godzin, jednak maszyna wspomnień sprawia, że wprowadzone zostają różne plany czasowe. Większość wydarzeń rozgrywa się w wyobraźni tytułowej bohaterki, Klarysy Dalloway, która przygotowuje się do wydania kolejnego przyjęcia, na które zaproszona została śmietanka towarzyska Londynu (z premierem na czele).

Nie w pełni udało się Gorris oddać swoiste rozdarcie głównej postaci, choć widzimy, że jej życie jedynie na zewnątrz wydaje się uporządkowane, zwyczajne, tradycyjne, zaś wewnątrz jest pełne obaw, lęków i niespełnionych nadziei. Myśli pani Dalloway (Vanessa Redgrave) krążą wokół dwóch zasadniczych tematów - czasu i śmierci, co łączy ją z drugą najważniejszą postacią powieści i filmu, Septimusem Warrenem Smithem (Rupert Graves). W założeniu miał on być swoistym cieniem, sobowtórem bohaterki, mroczną stroną jej jaźni, jednak związek między nimi nie jest oczywisty dla nieuważnego widza. Równolegle prowadzone wątki nie są powiązanie ze sobą w sposób bezpośredni, ale raczej na zasadzie kontrapunktu, choć w obu przypadkach mamy do czynienia z motywem szaleństwa - metaforycznego lub dosłownego - oraz życiem w sferze fantazji.

Tym, co różni te postaci jest stosunek do życia: Klarysa uosabia bowiem poszukiwanie wartości, próbuje nadać sens zwyczajnym czynnościom, podczas gdy Septimus przeświadczony jest o bezsensie wszystkiego (dlatego popełnia samobójstwo)². Od rzeczywistego szaleństwa chroni bohaterkę więź ze światem zewnętrznym, kontakt z innymi ludźmi, którego nie potrafi nawiązać jej mroczne alter ego (mężczyzna zamyka się w sobie, oddala od żony, żyje w poczuciu strachu, niepewności, ciągłym zagrożeniu). W osobach pani Dalloway i Smitha mamy próbę pogodzenia sprzecznych czynników - samotności i życia społecznego, racjonalności i obłędu, życia i śmierci³.

O ile Septimus jest uzupełnieniem Klarysy, o tyle jej przeciwieństwem jest Piotr Walsh (Michael Kitchen), przyjaciel z przeszłości. Jego przyjazd do Londynu przypomina powrót Odyseusza do Itaki po latach tułaczki, jednak pamiętać musimy, że nie jest on mężem Penelopy, ale swoistym zagrożeniem dla stabilności życia⁴. John Maże stwierdza na-

1

Zob. Mircea Eliade, Czas święty i mity. Ti. A. Tatarkiewicz. W: Sacrum, mit, historia. Warszawa: PIW 1970, s. 89-100.

2

   Zob. Blanche H. Gelfant, Love and Comersion in „Mrs. Dalloway". W: Clarissa Dallozoay. Red. H. Bloom. New York: Chelsea House 1990, s. 90.

3

   W pierwotnej wersji książki Virginia Woolf zamierzała uśmiercić swą bohaterkę. Postać Septimusa pojawiła się dopiero w końcowym etapie prac nad powieścią. Klarysa o istnieniu Warrena Smitha dowiaduje się dopiero na przyjęciu od sir Williama Brad-showa, który wspomina o samobójczej śmierci jednego ze swych pacjentów.

4

   Zob. Makiko Minow-Pinkney, Snbiect in „Mrs. Dalloway". W: Clarissa Dallozoay, dz. cyt., s. 186.