22330 Zdjęcie0550

Rozdział 5

NORMY MORALNE

Prawidła moralne stanowią podstawową kategorię etyki i fundament etyki normatywnej, obejmującej z grubsza aretologię (naukę o cnotach), aksjologię (naukę owartośdach) i deontologię (naukę o obowiązkach, oczywiście moralnych). Już przed laty Tadeusz Kotarbiński wskazywał, że określenie przedmiotu etyki normatywnej jest zależne od „ustalenia podstaw aksjologii ogólnej i praktyki ogólnej”, które mogą ukazywać charakter systemów regulujących moralne kryteria i reguły postępowania uchodzące bezsprzecznie za godziwe¹. Stanowisko takie skłaniało niektórych uczonych do przyznania normatywnej refleksji moralnej, silnie zakorzenionej w koncepcjach teoretycznych, statusu praktyczności oraz stałości reguł mogących mieć konkretne zastosowanie².

Przywiązany do pragmatycznej interpretacji etyki normatywnej Roman Ingarden zauważył, że owa filozofia moralności z jednej strony dąży do ustalenia użyteczności pewnych reguł, z drugiej przyjmuje za swoją podstawę teoretyczną uzasadnienie takich, a nie innych norm. Stanowią one podstawę wyobrażenia wartości moralnych i rozmaitych relacji pomiędzy nimi (zwłaszcza zależności, wyższości, niższości, podporządkowania), które można poddać wyrazistemu i zrozumiałemu dla ludzi kryterium oceny. I dopiero na tej podstawie można konstruować pewien system zasad postępowania, rozumiany jako etyka normatywna³. Według tego stanowiska filozofia moralności nie prowadzi do odkrywania zdań prawdziwych lub fałszywych, ale wyłącznie do słusznych lub niesłusznych norm stanowiących podstawę ludzkich czynów. Od warunku słuszności (albo niesłuszności) stanowiącego instrument oceny czynu zależy to jak budujemy, i czy w ogóle tworzymy etykę teoretyczną, której celem jest ustalanie tego, co jest, a co nie jest moralnie dobre⁴.

Takie widzenie zjawiska moralności ustanawianej na drodze akceptacji społecznie oczekiwanych zasad skłoniło R. Ingardena do podziału refleksji etycznej na: 1) ogólną teorię wartości, rozumianą jako podstawę teoretyczną w ogóle etyki; 2) teorię wartości moralnych, stanowiącej podłoże tzw. aksjosfery; 3) teorię przedmiotów możliwej

1

   Pot I Kotarbiński, Pisma wybrane, PWN, Warszawa 1987, s. 28.

2

   Por. Tamże, s. 29.

3

? Por. R. Ingarden, Wykłady z etyki, PWN, Warszawa 1989, s. 165.

4

Por. Tamże, s. 166.