22942 P1080107 resize

70

ANNA NlKSrOLOTSKA-WĘDZKA

płsko u* okolicach Poznania*¹* i Wronek). W przeciwieństwie do osad-nJctwa otwartego grody w większości wypadków, trzymały s1q wysp lub półwyspów położonych nad Jeziorami. Znacznie rzadzioj spotyka się je nad rzekami (Tarnowa, pow. Września).

Grody omawianego regionu podobnie Jak i związane z ujściem Odry I w stosunku do grodów starszych zamieszkiwane były znacznie krócej.

W większości wypadków chronologia ich zamyka się w ramach Jedne- I go okresu (HD, dla Biskupina np. przyjmuje się okres 100 lat, dla Slup- A cy 50—60 lat*"). Do wyjątków natomiast należą stanowiska, które po- * siadają materiały wskazujące na dłuższe Ich używanie (Bnin — V okres . epoki brązu — HD, Kruszwica, pow. Inowrocław HD — wczesny okres lateński). Na ogół zresztą są to grody, któro rozwinęły się z poprzedzających ich założenie osad otwartych (również Sobiajuchy). Niemal na wszystkich widać ślady dwu- lub kilkakrotnej przebudowy. Rozmiary tych obiektów są bardzo zbliżone. Wahają się one w granicach około 1.2—2.7 ha*". W wypadkach przebudowy (Smuszewo. Biskupin) zaznaczają się w nich tendencje do nieznacznego zmniejszania zajmowanej powierzchni, z zachowaniem Jednak (Biskupin) pierwotnego rozplanowania. Wynikała ona zapewne z konieczności cofania zabudowań na skutek podnoszenia się poziomu wody w jeziorze. Poza Objezicrzem, posiadającym nikłe ślady zasiedlenia”*, pozostałe grody (Biskupin. pow^_| Żnin; Smuszewo, pow. Wągrowiec: Komorowo, pow. Szamotuły; Słup- 1 ca) wykazują zwartą zabudowę wnętrz. Uderza w niej przede wszystkim maksymalne wykorzystanie powierzchni wyspy czy półwyspu, na którym osada znajdowała się. Biorąc pod uwagę zbliżone rozmiary i zabudowę grodów, można przyjąć z dużym prawdopodobieństwem, że i wielkość grup ludzkich zamieszkujących Je była zbliżona. Dla Biskupina np.. zajmującego wraz ze wszystkimi budowlami (mieszkalnymi, komunał- Mk nyml i obronnymi) powierzchnię 2 ha, przyjmuje się wielkość grupy ' zamieszkującej go na około 1000 osób. Obliczenia te oparto głównie na liczbie chat znajdujących się w grodzie. Liczbę tę w przybliżeniu określono na 100 budynków, o powierzchni w I fazie wahającej się w granicach 71,7—89,5 m*. w U fazie 36,6—57,1 m* *•*. Niektórzy badacze dla

*** M. Piaszykow a. Pradzieje miana Poznania, Poznań 1953, mapa 5, oraz wyniki własnych badań.

«" Kajtwaki, Osa dnie rwo ludności—, s. 22.

'*• Do wyjątków należy nieco starszy «ród w Sobie Juchach, pow. 2nin, zajmujący powierzchnię około M ha.

"• Jaanoss. Starożwtna osadnictwo.*, o. 189.

u* z. Rajewskl, Budowla grodów kultury tuśyckiaj na półwyspie Jeziora Biskupińskiego w powiacie źnlńskim, [w:J /// Sprair tie a prac wykopalisko-

71

KBCTALTOWANII muc OnODOW KULTURY LUtYCKłU

t*go typu domów przyjmują 10—12 mieszkańców¹"*. Przyjmując podob* _{nc kr}ytcrU> obliczeniowe dla pozostałych grodów, w zależności od ich rozmiarów, można by założyć, że wielkości grup zamieszkujących jc wahały sic w granicach 600—1500 osób. Oczywiście w chwili obecnej %ą to założenia Jak najbardziej hipotetyczne i dające tylko przybliżoną liczbą. Jak się wydaje maksymalną.

Niemu 1 zupełnie brakuje podstaw dla określania czasu zamieszkiwaniu i rozmiarów osad otwartych. Stosunkowo znaczna ich liczba, odkryta w okolicach Poznania'”, ze wzglądu na niedostateczny stan badań nie ułatwia nam również rozwiązania tego problemu. Zdaniem W. HensU^łn mogły to być osiedla używane najwyżej 25 lat. Sugestią tą w pewnym stopniu mogłyby również potwierdzić współczesne tym osadom krótkotrwałe cmentarzyska. Na terenach, na których występuje osadnictwo rozproszone, cmentarzyska w świetle posiadanych materiałów używane były głównie przez dłuższy czas. W wypadku, jeśli przyszłe badania nic zwiększą liczby osad, mogłoby to świadczyć również o dłuższym (kilkuwlakowym) ich używaniu. Występowanie tego typu osad np. na Kujawach potwierdzają konkretne znaleziska (Inowrocław)¹”.

Zarówno osady otwarte, jak i grody grupy wschodniowielkopolskiej posiadały charakter typowo nizinny. Koncentrują się one przeważnie wzdłuż jezior i rynien jeziornych oraz dolin rzecznych*”, wyznaczających na ogół również zasięg ekumeny poszczególnych zespołów osadniczych. Wśród rzek główna rolo przypada Warcie. Grody wiążą się jednak przede wszystkim z jeziorami. Budowano je na wyspach lub półwyspach lekko wznoszących się nad tafle wody. Stąd też w okresach podnoszenia się jej częste były wypadki podmywania osad (Biskupin, Smuszewo). ZniUszały one mieszkańców do podnoszenia fundamentów budynków, a nawet do cofania w głąb wyspy całej zabudowy osiadła (Biskupin). W rozmieszczeniu osadnictwa grodowego pierwszeństwo miały większe jeziora połączone rzekomi. Tworzyły one dogodne arterie

wyeh w grodzic kultury łużyckiej w Biskupinie w powiecie żnińskim za lala 1938—1939 i 1946—1948. Poznań 1950. i 202.

»•* T. Żurowski, Budowle kultury łużyckie) to Biskupinie, |w:| III Spre-ułozdani* a prac wykopaliskowych*., ». 204. Znaczna różnica pomiędzy rozmiarami domów grodu starszego 1 młodszego mogłaby wskazywać równia* na zmniej

szenia się liczby mieszkańców grodu.

Flaszykowa. Pradzieje.*, s. 40. 47. M. 51 im w. Ilon sol. Poznań w zaraniu dziejów od paleolitu do potowy XIII wie

RrułiM Saltachr.**.

ku n.a., Wrocław 1058, s. 70.

w u. Kalli* te. Dos bronzezeitUche Dor/ Hohensalza,

t 6: 1014. a. 80—114.

im Por. również Malinowski. Grodzisko , s. 80, 40.