23201 P211009 33[02]

$l*F0f]ł8Wał}e i    W (<u4fr!i llH«Ui¥t*fłij fttfBHf (tiłiWIOMtił W iMO ift

iifftiUl t#vil tłHlf«lHl«» liii! fal lii ¥ fflflłlf MMf*VlM#|J Kbl#.’ frt .«*,* Iłów h*g«tHl ilu tjł‘i V. HWl«#(ll |fftt    tflfe w liśMlilWt

(MlłaUftkiCl txv mtflthltlpl    plądoiamlałillll. 1*0(1 klfWIł |mi Uffliai

tokiem <i<> góiy< tnilogldlflil |ik uwala żela/rem. i fflltii* t/iychm Są lo polotonii heraldyumi' naturalne i nie wymagają blaioiiwwsnls, lak, lii wsryslkie inne. różniące alf od nich. Melin musi pozostawać w zgudnoki stylowej x tarczą i wielkość ich mieści się w stosunku I : 2 lub i; 3 (licffo niekiedy maleje na korayść klejnotu, wraz z którym w stosunku do tarczy pozostaje jak 1:1). Heim musi byt osadzony na tarczy. Przy zestawieniu luzem kilku herbów przestrzega się tzw. kurtuazji heraldycznej, polegającej na pochyleniu tarcz i hełmów z klejnotami ku sobie lub ku herbowi najdostojniejszej oaoby.

Blazonowaniem jest objęte także nazewnictwo figur heraldycznych i określenia ich pozycji. Tak więc w heraldyce polskiej występują: wręby, krzywiśś, iękawica, pomlość, toczenica, poiutoczenica, rosocha, rogaci na, polubann, krzyż ćwiekowy. Krzyż może być zaćwieczony, księżyce mogą do siebie zwracać się barkami, rogacina może być prze krzyżowana w pas lub rozdam, figura ułożona może być w słup, na opak, w pas lub w skos itp. Bez przyswojenia sobie języka blazonowania nie sposób poprawnie opisać żadnego herbu, a tak postępuje niezwykle często nawet piśmiennictwo naukowe.

15.4. Rodzaje herbów w Polsce

15.4.1. Najwcześniej wykrystalizował się herb rycerski i wokół niego rozwinęło się prawo heraldyczne, a także to wszystko, co złożyło się na zwyczaj heraldyczny. Konsekwencją takiego przebiegu procesu jest stan badań heraldycznych, który koncentruje się wokół problematyki herbu rycerskiego. Jednakże nie był to jedyny rodzaj herbu, który kształtował się w średniowieczu i wiódł żywot w czasach nowożytnych. Obok herbu rycerskiego funkcjonował również herb mieszczański, korporacji, miejski, a szczególnie państwowy. Z każdym z tych rodzajów herbów wiąże się określony zespół zwyczajów, nierzadko skonkretyzowanych w postaci prawa heraldycznego, które obowiązuje ich użytkowników, a także określa jego sytuację w systemie prawa państwowego, publicznego.

15.42. Herb mieszczański, niekiedy nazywany herbikiem, używany był na wzór herbu rycerskiego przez patrycjat miejski. Wywodzi się ze znaków własnościowych lub rozpoznawczych. W toku dalszego rozwoju upodobnił się niemal całkowicie do herbu rycerskiego (nierzadko był nawet dziedziczony), chociaż ich posiadacze nie należeli do stanu szlacheckiego. Niemniej najczętc* pozostawał znakiem wtasnościowo-rozpoznawczym, zatem gmerkiem w pełara •ego słowa znaczeniu- W mianach niemieckich, u nas także w Tera— tGdmfca, masowano do herbu mieszczańskiego takie samo prawo berakhczar-

M

fik tlft    ływ^iłfcifijlb (ftp ft*H*t1t) W WfplAtm ftfttfifiw ji p'r//rę?i> winno

rftpto łilHłlllliiWuftytfl luh hffby    W herbem pnałojfiwiły

•łf fłifklóte mfalny ttiiMrciWóśkll¹ w Krsk/rwle, WfoHawhi, Pir/naniu, l/trtmit, nt+\»%n/* w Toruniu I Oilaólku Jednak/* nalt/y pamięta', n zagadnienie lierbit rnlnsKczaóak legii, juk dotąd, nl# /os udo należyci*- ttr/pfi/ntn*

1M.I. Herb knrpnracjli ln^liltnwiny na wzór znaku trrytortalnagB, przysługiwał instytucjom posiadającym osobowość prawną, a posługiwała się nimi zarówno korporacja, jak i osoby do niej należące. Wiąże się to przede wszystkim z prawem używania przez korporację własnej pieczęci i przez nią w pierwszym rzędzie był demonstrowany. Tego rodzaju herbem posługiwały się np. uniwersytety organizowane w średniowieczu na wzór instytucji kościelnych, i także cechy rzemieślnicze, których przedstawiciele zasiadali w radach miejskich wśród herbowego patrycjatu. Ten sam charakter noszą herby kościelne, w szczególności kapituł, opactw, zakonów rycerskich, niektórych biskupstw oraz bractw religijnych. Niekiedy jednak herby biskupstw rozwinęły się ze znaku terytorialnego, gdyż biskupi będąc auzerenami na określonych terytoriach, używali ich znaków, pod ich chorągwią zaś byli zobowiązani stawać do walki lennicy. Stąd też w Polsce w pierwszym rzędzie te biskupstwa, które posiadały władztwa ziemskie (wrocławskie, warmińskie, w pewnym sensie także krakowskie), uzyskały własne herby, pozostałe zazwyczaj kształtowały je przez przyjęcie jako znaku wyobrażenia patrona katedry. Jednakże biskupi polscy zazwyczaj używali nie herbu biskupstwa, ale swego herbu osobistego, rodowego, 15.4.4. Herb miejski pojawia się w Polsce pod koniec XIV w., a więc znacznie później, niż napieczętne wyobrażenia pieczęci miejskich. Związki herbu z tym wyobrażeniem są ewidentne. Oba znaki kształtowały uę na wzór znaku terytorialnego, ale najczęściej był to przybrany herb pana zwierzchniego, wzbogacony o elementy przedstawiające obronną architekturę miejską. Równie często jako godło herbowe, zwłaszcza w okresie wcześniejszym, przyjmowano wyobrażenie świętego patrona, który zazwyczaj był identyczny z patronem miejskiego kościoła parafialnego. O wyborze herbu zazwyczaj decydował wójt lub rada miejska, rzadko właściciel, jego użytek zaś, przede wszystkim jako znaku napieczę tu ego, był wyrazem autonomii samorządu miejskiego Niekiedy w XVI-XVIII w. herb nadawał nowemu miastu łub zmieniał starami król, jednak podkreślić trzeba, że są to wypadki nieliczne, w przeciwieństwie do sytuacji obserwowanej, np. w Czechach czy na Węgrzech Obserwuje uę również, zwłaszcza w przypadku małych miast prywatnych, znaczną awmbil aość godła herbowego, zmieniającego się w miarę zmiany pana iwirrwlsnirgn, którego herb osobisty byt używany jako herb mienki. Także sam proces beraldyzacji znaku napieczętnego ma rozległą chronologię Natężenie tych procesów obserwować można w XVI w, ale w XVII i XVIII w. oąm widać odwrót od tych trendów i to zarówno w przypadku małych arna, tak i dużych Po prostu dla miast polskich większe znaczenie nuała pieczęć sw herb W zasadzie państwo nie ingerowało w te sprawy Jedynie W iąirw Warszawskie w 1111 r. zabroniło miastom używać herbów. Królestwo Nhbr