23948 skanuj0022 (203)

Losy w organizmie. Wolny, krystaliczny diilenek krzemu wchłonięty drogą oddechową powoduje powstawanie krzemicy (pylicy krzemowej). Największe znaczenie dla patogenezy tego schorzenia mają prawdopodobnie cząstki pyłu

0    średnicy poniżej 3 p.m. Według niektórych autorów największe prawdopodobieństwo osadzania się w pęcherzykach płucnych mają cząstki pyłu o średnicy 1 gm, dlatego są one najbardziej niebezpieczne dla zdrowia człowieka.

Zdecydowana większość cząstek pyłu (80-95%) jest eliminowana z płuc dzięki mechanizmom oczyszczającym płuca, co nie wywiera żadnego wpływu patologicznego. Oczyszczanie dolnych odcinków dróg oddechowych z pyłu odbywa się w dwojaki sposób, a mianowicie przez układ śluzowo-migawkowy, dzięki któremu ziarna pyłu zostają usunięte z organizmu wraz z wydzieliną oskrzelową. Inny sposób to działanie układu chłonnego przy współdziałaniu makrofagów. Pyły nierozpuszczalne, znajdujące się w pęcherzykach płucnych, ulegają procesowi fagocytozy. Rolę fagocytów odgrywają komórki pokrywające pęcherzyki płucne, a także fibroblasty, tj. komórki przegród międzypęcherzykowych. Monocyty krwi, przechodząc z naczyń krwionośnych włosowatych do pęcherzyków płucnych, mogą również odgrywać rolę fagocytów. Makrofagi pęcherzykowe zawierające cząstki pyłu, na skutek ruchów oddechowych płuc i przepływu płynu pokrywającego pęcherzyki, przesuwają się do końcowych oskrzelików mających nabłonek migawkowy. Od tego miejsca rozpoczyna się działanie układu śluzowo-migawkowego oczyszczającego płuca.

W badaniach wykazano, że po dłuższym działaniu pyłów, wbrew oczekiwaniu, złogi ich w płucach zmniejszają się ze względu na to, że poszczególne fagocyty wchłaniają wtedy większą liczbę cząstek pyłu i eliminacja fagocytów ulega przyspieszeniu. Fagocyty, tak jak cząstki pyłu nie ulegające fagocytozie, mogą być również wydalone przez układ chłonny. Stwierdzono, że w nabłonku pęcherzyków

1    przewodzików pęcherzykowych istnieją śródkomórkowe otworki, które mają łączność z naczyniami chłonnymi miąższu płucnego. Tą drogą odbywa się transport fagocytów i cząstek pyłu do okolotchawiczych węzłów chłonnych, a czasami jeszcze dalej do pozaptucnych węzłów chłonnych.

Nagromadzenie cząstek ditlenku krzemu powoduje odczyn tkanki łącznej, w postaci przerostu elementów włóknistych. Jest to bardzo szkodliwe działanie prowadzące do zwłóknienia płuc. Pył krzemowy ma duży wpływ na zmniejszenie eliminacji oskrzelowej, zwiększa natomiast wydalanie przez układ chłonny. Niebezpieczeństwo zachorowania na krzemicę zwiększa się pod wpływem dodatkowych szkodliwych czynników, hamujących czynności układów śluzowo-migawkowego i komórkowego (różne dymy drażniące, procesy zapalne układu oddechowego, gruźlica itp.).

Objawy pylicy krzemowej. Podstawowym objawem krzemicy bez powikłań jest duszność. Ostry przebieg należy do rzadkości. Charakterystycznym objawem jest nagle występująca i szybko nasilająca się duszność. Czasami występuje gorączka. W ciągu kilku miesięcy obserwuje się zmniejszenie masy ciała, pojawia się ból w klatce piersiowej i niewydolność oddechowa, prowadząca często do śmierci.

Pylicę przewlekłą charakteryzuje postępujący suchy kaszel, nasilająca się duszność wysiłkowa i zmniejszająca się pojemność oddechowa.

Metody oceny narażenia. Ocenę narażenia na działanie ditlenku krzemu wykonuje się, oznaczając jego ilość w powietrzu, czasami w materiale biologicznym. Badania radiologiczne są natomiast powszechnie stosowane w diagnostyce krzemicy.

Wartości biologiczne i toksyczne. Obowiązujące w Polsce normy przewidują w środowisku pracy zawodowej następujące Najwyższe Dopuszczalne Stężenia:

Pyły zawierające wolną (krystaliczną) krzemionkę:

1)    powyżej 50%

a)    pył    całkowity    2,0    mg/m³

b)    pył    respirabilny¹    0,3    mg/m³

2)    od 2%    do 50%

a)    pył    całkowity    4,0    mg/m³

b)    pył    respirabilny    1,0    mg/m³

3)    poniżej 2%

a) pył całkowity 10 mg/m³

Dopuszczalne stężenia w powietrzu atmosferycznym wynoszą:

Pył zawieszony — ogółem:

120 pg/m³ (stężenie średniodobowe)

50 jig/m³ (stężenie średnioroczne)

200 g/m²/rok (dopuszczalny opad)

14.10.2

Talk

Talk, (steatyt, łojek), Mg₆Si_gO₂₀(OH), jest uwodnionym krzemianem magnezu, minerałem z grupy miki. W zależności od złóż mineralnych, z których pochodzi, zawiera duże, chociaż zmienne, ilości wolnego kwasu krzemowego i minerałów: kwarcu, krystobalitu i trydymitu, a także duże i zmienne ilości włókien azbestowych. W wodzie się nie rozpuszcza, natomiast wrzący kwas siarkowy i fluorowodorowy rozkładają go.

Występowanie, zastosowanie, narażenie. Niebezpieczne dla zdrowia są prace związane z wydobyciem talku oraz jego przetwarzaniem, zwłaszcza mieleniem. Odpowiednie zabezpieczenia wymagane są również w czasie stosowania talku jako wypełniacza oraz środka smarowego i ślizgowego w przemyśle chemicznym, gumowym, papierniczym, elektroceramicznym, kosmetycznym.

Mechanizm działania toksycznego. W doświadczeniach na zwierzętach nie udało się dotychczas w jednoznaczny sposób ustalić, w jakim stopniu pył talkowy, pozbawiony kwarcu i azbestu, powoduje powstawanie w płucach zmian włóknistych. Stwierdzono natomiast, że talk w pełnym składzie wywołuje tzw. pylicę talkową, dla której charakterystyczne są zmiany włókniste w płucach, z przewagą guzków podobnych do obserwowanych w krzemicy. Znamienne są także miąższowe zmiany włókniste w płucach, podobne do obserwowanych w azbes-tozie (rozdz. 14.10.3). Można sądzić, że zmiany te, powstałe w pylicy talkowej, są skutkiem działania krzemu i azbestu, będących składnikami talku. Prze-

561

1

Pyl respirabilny jest to frakcja pyłu przenikająca do pęcherzyków płucnych.