skanuj0010 (Kopiowanie)

2. LOSY LEKU W ORGANIZMIE

Ustalenie właściwego postępowania w leczeniu jakiegoś schorzenia, tzn. wybór leku i określenie odpowiedniego schematu dawkowania (np. decyzja, czy do leczenia zakażenia dróg moczowych należy zastosować nitrofurantoinę, czy też rozpocząć leczenie sulfonamidami lub antybiotykami oraz ustalić, jak często, jak długo i w jakich ilościach stosować wybrany lek) jest w gruncie rzeczy problemem bardzo złożonym. Decydujący o tym lekarz powinien mieć nie tylko ogólne wiadomości dotyczące postępowania przy leczeniu danego schorzenia i obszerne wiadomości na temat samej choroby, ale także znać fizykochemiczne właściwości wybranego leku i zdawać sobie sprawę z zachowania się tego leku w organizmie. Nie ulega bowiem najmniejszej wątpliwości, że wszystkie leki (niezależnie od tego czy są prostymi, czy złożonymi, nieorganicznymi czy organicznymi, czystymi związkami o ustalonej strukturze, czy mieszaninami połączeń o nie znanej budowie) działają na żywy organizm poprzez ingerencję w zachodzące w nim procesy biochemiczne. Leki są z reguły ciałami obcymi dla organizmu zdolnymi w pewnych warunkach (przede wszystkim w niezbyt dużych dawkach) zmienić patofizjologiczne czynności organizmu i przywrócić je do normy. Działanie leków jest jednak nie tylko wynikiem efektów wywieranych przez nie w określonym miejscu, lecz także wynikiem zdolności osiągania i opuszczania tego miejsca. Z tej też przyczyny wszystkie właściwości substancji leczniczej, które wpływają na jej wchłanianie i dystrybucję (rozmieszczenie) w organizmie, a więc postać krystalograficzna, rozpuszczalność w wodzie i w lipidach, szybkość rozpuszczania, współczynnik podziału O/W, dysocjacja na jony, stopień i stała dysocjacji, aktywność powierzchniowa itp., muszą odgrywać i odgrywają ważną rolę w całokształcie zjawisk decydujących w ostateczności o skutkach działania substancji leczniczej. Ważną rolę odgrywają także właściwości substancji pomocniczych używanych przy formułowaniu określonej postaci leku. Niewłaściwy dobór tych ostatnich może tak znacznie zmienić dostępność biologiczną leku, że uczyni go bezwartościowym.

Pytanie, jakie zadaje dziecko w sytuacji przedstawionej na ryc. 2.1 nie jest więc wcale pytaniem naiwnym, a odpowiedź na nie nie jest taka prosta. To, czy substancja lecznicza osiągnie szybko miejsce swojego działania, czy będzie tam działać skutecznie i jak długo, zależy nie tylko od rodzaju leku, lecz także od drogi podania (wstrzyknięcie dożylne wywoła skutek natychmiastowy, podczas gdy na wynik podania doustnego, domięśniowego, podskórnego lub doodbytniczego trzeba czekać kilkanaście minut, a czasami nawet kilka godzin), od użytej postaci leku (roztwór, tabletka, tabletka powlekana, tabletka do implantacji, drażetka, czopek), od szybkości uwalniania substancji leczniczej z podanej postaci leku, od szybkości dystrybucji 18 Zarys biofarmacji

Mamo. o jak ten lek przejdzie stąd

do mojego bolącego gardziolka ?

Ryc. 2.1. Każdy na swój sposób interesuje się losami leku w organizmie

tej substancji, od stopnia jej związania z białkami osocza i tkankami i płynami ustrojowymi, od szybkości i drogi jej wydalania z organizmu, a także od szybkości i drogi jej biotransformacji. Dodatkowymi czynnikami decydującymi o działaniu leku są: wiek, płeć, czasami nawet rasa oraz choroby nerek, krążenia, wątroby, równoczesne podawanie innych leków, pokarmów i używek (alkohol czy tytoń).

Całość procesów, jakim ulega substancja lecznicza w organizmie od chwili podania do chwili jej usunięcia z organizmu (po wywołaniu odpowiedniego działania) określa się terminem „losy leku w organizmie”. Na rycinie 2.2 uwidoczniono jeden z możliwych sposobów ich przedstawienia.

f'ostaC leku

(f obie t ka)

I Uwalnianie

Ciasteczki substancji leczniczej w płynach ustrojowych

Kompartment

zewnętrzny

tkanki

Substancja lecznicza w roztworze

Rozpuszczanie JJL_

- ■ ■ Dystrybucja

IlUIL

Wchłanianie

ul Wątroba

Kompartment centralny Substan cja Substancja

lecznicza me związana z białkami

lecznicza związana 2 białkami

= = - Błony

lipidowa • białkowe

•••• Procesy

biotransformacji

^ Efekt biologiczny -—Mechanizm kompensacyjny

Metabolizm

T T

Reakcja

organizmu

Wydalanie

Wchłanianie

2wrotne

Miejsce

działania

Ryc. 2.2. Losy leku w organizmie na przykładzie tabletki podanej doustnie

Losy Icku w organizmie 19