19809 skanuj0018 (245)

cymi”, procesami narodotwórezynii. Drugij, lec/ także zapoc/ąlkowany jeszcze w XIX wieku, odmianę regionalizmu wytworzyły mchy społeczne „dążące do odrodzenia odrębności kulturowej określonego regionu kraju”¹. Powstawały one w zbiorowościach, o których sądzono, że choć w „zamierzchłej” przeszłości były odrębnymi całościami terytorialno-kulturowymi, to jednak, uwikłane w procesy narodotwór-cze liczniejszych społeczności, odrębność tę utraciły bezpowrotnie. Rzecznikiem odrodzenia dawnej tożsamości stawały się z reguły nowe elity profesjonalno, powstające w rezultacie rozwoju i demokratyzacji systemu szkolnego. To te elity budziły świadomość i, często kapitalizując odruchy buntu wyrastające na podłożu społeczno-ekonomicznym, przekształcały regionalne zbiorowości w samodzielne podmioty polityczne. I pierwsza, i druga z wyróżnionych odmian mchów regionalnych mogły w sprzyjających warunkach przekształcić się w samodzielne mchy narodowe, głoszące hasłairredentystyczne, zjednoczeniowe łub autonomiczne.

Dwie pozostałe odmiany ruchów regionalnych, trzecia i czwarta, takich postulatów nie zgłaszają. Sąto ruchy społeczno-kulturalne i samorządowe, nic tylko powstające w ramach jakiegoś naródu-pańslwa, lecz i pragnące w tych ramach pozostać; kryzys tożsamości narodowej ani separatystyczne tendencje odśrodkowe w nich nic występują. W odmianie trzeciej, społeczno-kulturalnej, mchy regionalne są for-mąprotestu przeciwko wnoszonej przez współczesne miasta wystan-daryzowanej i zuniwersalizowanej, a więc i płytkiej, kulturze masowej. Celem nadrzędnym dla tak rozumianego mchu staje się lokalny koloryt kultury ogólnonarodowej — jego obrona, odnowa, rozwój². Wreszcie, w wersji czwartej, mchy regionalne są formą artykulacji interesów grupowych w ramach społeczeństwa obywatelskiego; dążą nie do zniesienia narodu-państwa, lecz do jego samorządowej modyfikacji, dekompozycji uprawnień rządu i decentralizacji państwa, przyspieszenia rozwoju przez wyzwolenie energii społecznej. Państwo, choć w /.mienionej formie, jest tej postaci mchów regionalnych potrzebne jako wspólny system „wzmacniający poczucie bezpieczeństwa zarówno w obliczu możliwych zagrożeń ekonomicznych, jak i militarnych”³.

Zbliżony do tej typologii sens ma zaproponowane przez M. Heb-■ berta rozróżnienie pomiędzy regionalizmem pierwotnym. („primary regionalism”, gdy podmiotami ruchu społecznego stają się peryferyjne grupy narodowe - mniejszościowe wspólnoty kultury), regionalizmem wtórnym („secondaryregionalism”, czyli dążeniem do zdecentralizowania władzy państwowej odpowiednio do potrzeb specyficznych grup terytorialnych), regionalizmem konstytucyjnym („the constitutional school”, gdy pluralizm regionów, a nie unitarny centralizm, staje się podstawą struktury państwa, tak jak np. we Włoszech i Belgii po r. 1970 czy Hiszpanii po r. 1978) oraz regionalizmem europejskim („Europę of Regions”, czyli ruchem zmierzającym do zastąpienia systemu narodów-państw przez nowy ład „młodych i pełnych wigoru regionów”)⁴.

Regionalizm jako ideologia (lub poprawniej: ideologie) to przede wszystkim wizja podmiotowej społeczności terytorialnej, w pełni korzystającej z prawa do samostanowienia i samorządu. Wrogiem tak pojętej podmiotowości jest przede wszystkim monoccnlrycznc państwo — kosztowne, a zarazem niesprawne. Sojusznikiem — grupowy wymiar kodu praw człowieka i rozbudowa międzynarodowych gwarancji jego stosowania, internacjonalizacja prawa konstytucyjnego, integracja ponadpaństwowa, zbiorowe bezpieczeństwo (militarne, polityczne, ekonomiczne, ekologiczne) oraz idealizowane instytucje paneuropejskie. Jako współczesna wersja dawnych ideologii wolnościowych, ideologie regionalne są więc, „niejako z natury”, przeciw tradycyjnie pojętemu państwu, a za integracją ponadpaństwową. Podczas gdy bezpośrednio doświadczana biurokracja państwowa odbie-

109

1

   E. Osmańcz.yk, Encyklopedia spraw międzynarodowych i ONZ, Warszawa '.1974, s. 769.

2

   B. Gołębiowski, Kultura chłopska — ruch społeczno-kulturalny - regionalizm [w:] M. Malikowski, Miasto wojewódzkie jako ośrodek kultury, s. 49 i n.

3

   P. Taylor, The European Community and The State: Assumptions, Theories and Proposilions [w:] A. Clcssc, R. Vcrnon (cds.), The European Community after !992: A New Role in World Politics, Badcn-Badcn 1991, s. 74.

4

   Regionałist Aspiration in Conlemporary Europę, „Plural Societics” 1991, VoI. XXI, No. I—2, s. 5.