26229 skanuj0040 (84)

prawidłowo montować zarówno podczas wykonywania nowej maszyny, jak i podczas późniejszych napraw polegających na zastępowaniu części zużytych — nowymi.

W procesie obróbki części maszyn niemożliwe jest uzyskanie wymiarów idealnych zgodnych z ustalonymi przy projektowaniu. Dlatego wymiary współpracujących części podaje się z pewną tolerancją, w ramach której powinien być utrzymany wymiar rzeczywisty przedmiotu.

Zagadnienia tolerancji i pasowań były już omawiane na lekcjach rysunku technicznego oraz technologii. Obecnie należy je przypomnieć w celu prawidłowego ustalania odpowiednich tolerancji i pasowań dla poszczególnych części maszyn.

Tolerancje i pasowania. Tolerancją T nazywa się różnicę między wymiarami granicznymi: górnym B i dolnym A lub różnicę algebraiczną między odchyłkami: górną ES, es i dolną El, ei (odchyłki wałków są oznaczone małymi literami, a odchyłki otworów — dużymi — rys. 1.15). A zatem

T_w = B_w — A_w = es — ei (dla wałka)

T₀ = B₀ — A₀ = ES-EI (dla otworu)    (1.13)

Rys. 1.15. Tolerancje — oznaczenia podstawowe: a) dla wałka, b) dla otworu

D — wymiar nominalny, B, A — górny i dolny wymiary graniczne, es, ES — górne odchyłki wymiarowe, ei, El — dolne odchyłki wymiarowe, T — tolerancja wymiarowa

Tolerancja jest zawsze dodatnia.

Wartość odchyłki oblicza się jako algebraiczną różnicę między wymiarem granicznym (A lub B) i wymiarem nominalnym D, czyli es = B_w — D; ei = A_w — D (dla wałka)

ES = B₀ — D; EI = A₀ — D (dla otworu)    (1-14)

Odchyłki mogą więc być dodatnie, ujemne lub równe zeru.

Kojarząc otwór i wałek o jednakowych wymiarach nominalnych i ustalonych odchyłkach, uzyskuje się pasowanie, określające charakter współpracy

b)

Rys. 1.16. Przykłady pasowań: a) luźnego, b) mieszanego, c) ciasnego