27311 LastScan17

podarstwie, a podczas wakacji pracą w polu, przy żniwach. Z, kolei młodzież szkol zawodowych pracuje w warsztatach szkolnych oraz podczas praktyk zawodowych.

Obecnie sytuacja zmieniła się. Już młodzież licealna, chociaż szczególnie studencka, podejmuje różnego rodzaju prace zarobkowe, które nie odnoszą się do przyszłego zawodu. Coraz częściej też młodzież studiująca wchodzi w środowisko przyszłej pracy. Wydaje się to w mniejszym stopniu wynikać z jej inicjatywy, natomiast jest rezultatem „połowu głów” prowadzonego przez różne firmy chcące kształtować przyszłego pracownika już przed jego zatrudnieniem. Nowym zjawiskiem jest też dysponowanie przez część młodzieży dość pokaźną sumą zarobionych przez siebie pieniędzy; niejednokrotnie rodzice zwracają się do niej z prośbą o pożyczkę.

Badacze rozwoju młodzieży poszukiwali pewnych prawidłowości odnoszących się do wyboru przyszłego zawodu. E. Ginzberg (1972) stwierdziła, że dzieci i młodzież przechodzą przez trzy etapy wyboru: (1) etap fantazji (do ok. 11. r.ż.), na którym możliwości wydają się nieograniczone, (2) etap próbny (od 11. do ok. 17. r.ż.), na którym dorastający przechodzą od kierowania się zainteresowaniami, przez kierowanie się zdolnościami, do kierowania się wartościami, (3) etap realistyczny (od ok. 17.-18. r.ż. do początku 20. r.ż.). Na tym ostatnim etapie młodzież ekstensywnie poszukuje korzystnego dla siebie zawodu, stara się go poznać, selekcjonuje konkretny rodzaj pracy w ramach wybranego zawodu. Koncepcja Ginzberg jest krytykowana głównie ze względu na to, iż dotyczy młodzieży ze środowisk uprzywilejowanych; pozostała, większa część młodzieży, ma niewielkie szanse swobodnego wyboru miejsca pracy, a często i zawodu.

Jaki wpływ wywiera praca zarobkowa na dorastających, zależy od jej rodzaju. Praca, w której można opanować nowe umiejętności, która jest interesująca i cieszy, sprzyja ogólnemu rozwojowi młodego człowieka. Ważny jest stosunek przełożonego i innych osób do młodego pracownika. U wielu młodych ludzi ich wczesne doświadczenia zarobkowe przyczyniają się do negatywnego, cynicznego ustosunkowania się do pracy w ogóle (Cole, 1983).

Praca młodzieży jest zazwyczaj zgodna z tradycją odnoszącą się do płci. Do pewnego stopnia zgodny z tradycją jest również kierunek kształcenia zawodowego czy kierunek studiów wybieranych przez młodzież, chociaż młode kobiety coraz aktywniej „zagospodarowują” obszary zawodowe jeszcze do niedawna należące do mężczyzn. Więcej też kobiet, niż mężczyzn, studiuje, co pociąga za sobą wiele zmian w obyczajowości. Pod ich wpływem kształtują się współczesne role społeczne kobiet i mężczyzn. Są to zagadnienia odnoszące się do kolejnego okresu życia, okresu wczesnej dorosłości.

5.3.4. Wypełnianie zadań rozwojowych adolescencji

W części kończącej przegląd zagadnień okresu adolescencji należałoby zastanowić się nad zadaniami rozwojowymi tego okresu życia. Na początku rozdziału poświęconego adolescencji (s. 166) podano, że w okresie tym człowiek powinien osiągnąć dwie zdolności: dawania nowego życia oraz samodzielnego kształtowania życia własnego. Pierwszy cel jest sterowany głównie genetycznie i realizuje się w pierwszej fazie adolescencji, niezależnie od woli osoby dorastającej. Cel drugi nie może być realizowany bez woli jednostki i jej aktywnego udziału. Jego realizacja przypada w zasadniczej mierze na drugą fazę adolescencji - do głosu dochodzi wtedy kultura. Na przestrzeni całego okresu adolescencji natura i kultura odgrywają przeznaczone im role, raz we wzajemnej harmonii, to znów w konflikcie, jednak zawsze we wzajemnej interakcji.

W psychologii rozwojowej przyjęło się - za R. J. Havighurstem (1981) - rozpatrywanie kolejnych okresów rozwoju z punktu widzenia zadań rozwojowych przypadających na dany etap rozwoju człowieka. Na wiek adolescencji, według tego autora, przypadają następujące zadania¹⁰:

1)    osiągnięcie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci;

2)    ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej;

3)    akceptacja swojego wyglądu i skuteczne posługiwanie się własnym ciałem;

4)    osiągniecie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych;

5)    przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie;

6)    przygotowanie do kariery zawodowej (niezależności ekonomicznej);

7)    rozwijanie ideologii (sieci wartości) i systemu etycznego kierującego zachowaniem;

8)    dążenie i rozwijanie postępowania akceptowanego społecznie.

W adolescencji młody człowiek jest na ogół zdolny do wypełnienia większości zadań przypadających na ten okres życia. Jednak realizacja niektórych z nich jest kontynuowana we wczesnej dorosłości. Czy wynika to ze zwiększającej się złożoności zjawisk społecznych, wydłużających czas konieczny do przygotowania się do aktywnego uczestnictwa w rozwoju cywilizacyjnym? Czy też niekorzystne czynniki, takie jak: zbyt szybkie przemiany cywilizacyjne, brak odpowiedniej edukacji, bezrobocie, ograniczają możliwości wypełniania zadań? Niewątpliwie mamy obecnie do czynienia zarówno z pierwszą, jak i z drugą sytuacją. Wydaje się jednak, że problem zadań rozwojowych jest bardziej złożony. Zmiany cywilizacyjne pociągają bowiem za sobą także zmiany samych zadań rozwojowych. Określenie ich staje się ważnym zadaniem współczesnej psychologii rozwoju człowieka.

5.4. Podsumowanie

1. Adolescencja jest okresem życia między dzieciństwem a dorosłością. Okres ten dzieli się na dwie fazy: wczesną adolescencję (dorastanie) i późną adolescencję (młodzieńczość). Wczesna adolescencja jest czasem intensywnych przemian zarówno organizmu, jak psychiki; późna adolescencja jest czasem stabilizowania się zmian, wkraczania w szersze życie społeczne, kształtowania się autonomii psychicznej. Fizjologiczne przemiany organizmu zmierzają ku osiągnięciu zdolności rozrodczych; przemiany psychiczne zmierzają w kierunku osiągnięcia dojrzałej osobowości.

¹⁰ Podano za: M. Przetacznik-Gierowska. W: M. Przetacznik-Gierowska, M. Tyszkowa, Psychologia rozwoju człowieka, t. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, s. 69.