28403 medsadowa6

12.7. Wybrane zagadnienia związane

z odpowiedzialnością prawną lekarza

12.7.1. Obowiązek ochrony zagrożonego życia i zdrowia ludzkiego

Artykuł 12 ustawy o zawodzie lekarza nakłada na lekarza obowiązek udzielenia pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować utratę życia lub kalectwo. Podobne sformułowanie zawarte jest w art. 'j6Łk.k., które przewiduje obowiązek udzielenia pomocy przez każdego obywatela (nie tylko lekarza), jeżeli nie wiąże się to z narażeniem własnego lub cudzego życia i zdrowia na poważny uszczerbek. Zakres tego obowiązku będzie oczywiście większy, jeżeli osobą zobowiązaną do udzielenia pomocy jest lekarz. Przygodny lekarz, nawet jeśli nie ma przy sobie potrzebnych ku temu środków i brak mu odpowiedniego doświadczenia, powinien w takiej sytuacji uczynić wszystko co możliwe w ramach swojej wiedzy i umiejętności w celu zmniejszenia bezpośredniego niebezpieczeństwa zagrażającego życiu i zdrowiu człowieka, przynajmniej do czasu przybycia pomocy wyspecjalizowanej w działaniu w nagłych wypadkach (np. pogotowie ratunkowe).

Przestępne jest samo zaniechanie udzielenia pomocy, niezależnie od wystąpienia ujemnego skutku dla życia lub zdrowia. To stwierdzenie odnosi się w szczególności do lekarza, który np. z racji pełnienia funkcji dyżurnego w pomocy doraźnej, w izbie przyjęć lub na oddziale pozostawia w niebezpieczeństwie osoby, względem których ma obowiązek troszczenia się. Zgodnie z art. 16$k.k. lekarz ponosi odpowiedzialność kamą także wtedy, gdy nie jest świadom, że jego zachowanie stanowi pozostawienie chorego w sytuacji bezpośredniego niebezpieczeństwa, jeżeli powinien to przewidzieć.

Z kolei lekarz dyżurny izby przyjąć, który wbrew wskazaniom wynikającym ze stanu zdrowia chorego odmawia przyjęcia go do szpitala, może ponieść odpowiedzialność kamą z art. 160 k.k„ jeżeli przez to narazi na bezpośrednie niebezpieczeństwo zdrowie lub życie chorego.

12.7.2. Zgoda pacjenta na zabieg lekarski

Prawo chroni autonomię woli jednostki, zobowiązując również lekarza do jej poszanowania. Lekarz nie może zatem dokonać zabiegu leczniczego, a nawet diagnostycznego, na który pacjent nie wyrazi swej zgody. Dokonanie zabiegu wbrew woli człowieka może narazić lekarza na odpowiedzialność kamą nawet wówczas, gdy zabieg się powiedzie. Wynika to pośrednio z art. 165 § 1 k.k.

Od tej reguły prawo przewiduje wyjątki. Tak np. art. 17 ust. 2 ustawy o zawodzie lekarza stanowi, że lekarz może działać leczniczo mimo braku zgody chorego, gdy jest on nieprzytomny, a także gdy niemożliwe jest porozumienie się z uprawnionym przedstawicielem osoby małoletniej, a także osoby chorej, dotkniętej chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym, zaś zwłoka w wykonaniu zabiegu mogłaby spowodować ujemne następstwa. Powinien jednak zasięgnąć opinii drugiego lekarza, jeżeli tylko jest to możliwe. Istnieją też przepisy szczególne, które nakładają na chorego obowiązek poddania się leczeniu (np. leczenie chorób wenerycznych, poddanie się szczepieniom ochronnym, przymusowa izolacja niektórych chorych zakaźnie). Ponadto sąd może skierować na leczenie przymusowe osobę uzależnioną od środków odurzających.

i

274

< ><l«l>>|mi wod zasady poszanowania woli i dowleka tnwiem także art. G5 k.p k., stanowląi y o obowiązku oskarżonego poddania się okiaAlnnyui badaniom lokat* kim. Zgodnie z ustawą o wy< Iłowaniu w liye/woArl od osoby podejrzane) o popełnienie przestępstwa lub wykroczenie po > po tyciu alkoholu, nawet wbrew jej woli, można pobrać próbę krwi do odpowiednie h badań.

Poza przewidzianymi przez prawo wyjątkami lekarz winien podporządkować się woli chorego nawet wówczas, gdy zdaje sobie sprawę, że brak zgody na zabieg nieuchronnie spowoduje śmierć. Lekarz powinien jednak wspomagać decyzję chorego informacją i radą o niebezpieczeństwie mu grożącym w przypadku niepodjęcia wskazanego zabiegu. Po uzyskaniu takich informacji brak zgody winien potwierdzić pacjent osobistym wpisem do dokumentacji choroby. Infoi mowanie pacjenta o ogólnym ryzyku zabiegu należy również do obowiązku lekarza. Tego typu informacja musi być bardzo szczegółowa tylko w wyjątkowyc h przypadkach (np. w przypadku zabiegu kosmetycznego, a także w przypadku zabiegu nowatorskiego, który charakteryzuje się ryzykiem o dużym stopniu niepewności).

12.7.3. Błąd lekarski i błąd techniczny

Błąd lekarski sensu stricto, zwany również błędem sztuki lekarskiej lub błędem wiedzy lekarskiej, jest pojęciem niekodeksowym, lecz tradycyjnym. Na ogół przyjmuje się, że sformułowanie to oznacza postępowanie lekarza niezgodne z aktualnie i powszechnie uznaną wiedzą i praktyką. Do błędów lekarskich zalicza się: błąd rozpoznania (diagnostyczny) i błąd leczenia (terapeutyczny), rzadziej błąd rokowania (prognostyczny).

Błąd diagnostyczny może wynikać z niewykonania czynności niezbędnych do prawidłowego rozpoznania (błąd przez zaniechanie), może też polegać na nie prawidłowej interpretacji uzyskanych wyników badań (błąd rozumowania). On niając błąd terapeutyczny bierze się pod uwagę zarówno wybór metody leczenia, jak i jej realizację oraz nadzór nad przebiegiem leczenia. Przesłanki odpowiedział ności prawnej lekarza za popełniony przez niego błąd: 1) ujemny skutek błędu w postaci uszkodzenia ciała lub śmierci, 2) związek przyczynowy między błędnym postępowaniem lekarza a ujemnym skutkiem oraz 3) wina lekarza — muszą być ocenione bardzo skrupulatnie. Sąd korzysta w tych przypadkach z ustaleń biegłych lekarzy specjalistów — z reguły z zespołu powoływanego na zlecenie wymiaru sprawiedliwości przez kierownika zakładu medycyny sądowej akademii medycz nej.

Innym rodzajem nieprawidłowego postępowania lekarza, niosącego ze sobą ujemne skutki dla chorego, jest błąd techniczny. Nie stanowi on błędu lekarskiego sensu stricto, jest wynikiem nieprzestrzegania powszechnie przyjętych elementor-nych norm ostrożności, czasem niepoprawnego realizowania decyzji lekarskich Już podjętych. Nie zachodzi tu potrzeba odwoływania się do zasad nauki i praktyki medycznej. W następstwie tego typu błędów, odznaczających się oczywistą sprzecznością z celem leczniczym, może dojść do poważnych ujemnych następst w Wymienić tu można różnego rodzaju pomyłki: zamiana butelek z krwią prze znaczoną do przetoczenia lub pojemników z płynem przewidzianym do wstrzykl woń dożylnych, pomylenie tożsamości pacjenta i zoperowanie innego, pomylenie kończyny lub narządu zakwalifikowanego do amputacji, a ponadto pozostawienie narzędzia chirurgicznego lub chusty w polu operacyjnym, niestosowanie się do przepisów radiologicznych obowiązujących przy naświetlaniu, nieprzestrzeganie zasad aseptyki podczas dokonywania szczepień ochronnych itp.

lir