29260 P1180343

122

Tadtuss Malinowski

i uschodnioalpejskiih. przechwytywanych w ramach ówczesnego handlu głównie przez mieszkańców Wielkopolski

3_ wydaje się, że logiczny — moim zdaniem — układ genetyczny wywodzący popielnice z plastycznym wyobrażeniem twarzy kultury pomorskiej t popielnie „Oczkowych", u których źródeł- leżały najprawdopodobniej wspomniane misy oraz talerze z parzystymi otworami przy krawędzi, a służące do nakrywania popielnic ", wyklucza możliwość doszukiwania się korzeni tego zwyczaju w etruskich kanopaćh. Dosyć dziwne wydaje się, by zwyczaj bardzo ograniczony w swym etruskim zasięgu, mógł tak bogato rozkwitnąć w kulturze pomorskiej i innych kulturach tej części Europy, przy czym i tutaj aktualne są kwestie podniesione w zakończeniu poprzedniego punktu. Co najwyżej mógłbym dopuścić, że ewentualnie pewne impulsy etruskie dotarły do kultury pomorskiej — drogą pośrednią, bez doszukiwania się pobytu Etrusków na Pomorzu Wschodnim ¹! — jut w trakcie używania przez nią popielnic twarzowych- Być może, że właśnie temu należałoby przypisać owe niejakie podobieństwa tych obydwu rodzajów naczyń pochówkowych, o czym wspomniałem poprzednio.

Uwagi końcowe. Powyższe naszkicowanie problemu genezy popielnic darniowych i twarzowych kultury pomorskiej wskazuje na wicie niejasności, jakimi Jest otoczona ta sprawa. Wydaje się więc, że bardzo potrzebne byłoby kompleksowe zbadanie owych zabytków w północnej — ogólnie biorąc — części Europy, uwzględniające i inne przejawy kulturowe, które w bardziej lub mniej bezpośredni sposób towarzyszyły tym popielnicom. Nie bez znaczenia dla rozpatrzenia tego zagadnienia byłaby weryfikacja chronologii schyłku kultury łużyckiej i początków kultury pomorskiej (a więc młodszej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza) przede wszystkim na terenie Pomorza Wschodniego. I jeszcze jedno: jakkolwiek wiele impulsów kulturowych docierało w pradziejach naszych ziem z południowych rejonów Europy, to jednak nie wydaje się, by można wyłącznie na Południu dopatrywać się źródła

wszelkich nowości. U schyłku epoki brązu i w początkach epoki żelaza rejony północ noeuropejskie wykazują zdolność do tworzenia własnych, oryginalnych prądów, szerzących się właśnie w odwrotnym kierunku. Najpierw sytuacja taka powstaje w ramach kultury nordyjskiej, nieco później — w części łużyckiej przekształcającej się w pomorską, a także w kulturze kurhanów zachodniobałtyjskich^a. Dlaczego więc akurat popielnice — zwłaszcza twarzowe — najbardziej rozpowszechnione właśnie w kulturach północnoeuropejskich, nie mają mieć miejscowych źródeł? To zaś, że obecnie jestem skłonny wywodzić popielnice twarzowe (z plastycznym wyobrażeniem twarzy) z „Oczkowych", zaś związane z tymi ostatnimi naczyniami pokrywy „oczkowe" — z mis i 'talerzy z podwójnymi otworami przy brzegu, natomiast u podstaw tego znów zwyczaju widzieć dalekie echo wczesnych jutlandzkich popielnic twarzowych,’ nie dowodzi, bym starał się północno-zachodnie rejony kultury łużyckiej włączyć w obręb kultury nordyjskiej, bym w tejże kulturze dopatrywał się protoplastów twórców kultury pomorskiej. Podkreślam to wyraźnie: kulturę pomorską nadal uważam za wynik przekształcania się części kultury łużyckiej ⁵‘, nosicieli zaś kultury pomorskiej upatruję przede wszystkim w ludności prasłowiańskiej*.

Adres autora: Doc. dr habit. TADEUSZ MALINOWSKI, Zakład Historii WSP, Arciszewskiego 22a, 76-200 Słupsk

1

Np. L J. Łuka, importy italskie i wschodnio-alpejskie oraz ich nailadow-•¹» aa ot— rse kultury Juży&aej" okresu halsztackiego w Polsce, StwW Anti-ła L 6: 1956. mapa 1; T. lltlioowiki. Niektóre zagadnienia epoki brązu.., » 216; A Nieś iołews k a - Węd zk a. Problem genezy i funkcji grodów „typu biskupińskiego" m świetle oddziaływań kultur południowych, SlavJa Antiąua, t. 33: im ¹. 23. 24 I 32.

“ F. Horst. Jtaigbronzezeiiliche Formenkreise—, s. 125.

•Por. W. Szafrański, W sprawie brusków nad Bałtykiem, Pomorania Antujua. t 2: 1968, s. 17—32 a także A Niesiołowska-Wędzka. Problem genezy. . s. 22—34.

■ T. Malinowski, Niektóre zagadnienia epoki t>rązu_, s. 213—216 i 218—219. « t. Malinowski, Stan badań nad kulturą łużycką w północno-zachodni*i Polsce, Słupsk 1976. S. 23—24.

u t. Malinowski, Problem popraiiicza._, j. 25—27. Niniejsze opracowanie wykonano w ramach realizacji problemu R-I1I-0.