31285 P3100012

120 Polityczne i makroekonomiczne uwarunkowania...

4.    W 1968 roku wprowadzono limity zakupu dewiz przy wyjazdach do Czechosłowacj i, NRD, Rumunii i ZSRR, w tym okresie zaczęto również j zaznaczać w dokumentach paszportowych liczby wyjazdów w roku, podniesiono opłaty w związku ze sprzedażą dewiz turystom'².

5.    Za pomocą polityki paszportowej starano się sterować kierunkami migracji: w przypadku krajów socjalistycznych w latach 60. odsetek odmów był bardzo niski (około 1 %), natomiast wnioski o zgodę na wyjazd do RFN w większości przypadków odrzucano (tym samym możliwość oficjał- I nej emigracji do Niemiec ograniczała się niemal wyłącznie do „etnicznych Niemców "). W konsekwencji, w całej dekadzie lat 60. dynamika wyjazdów I do krajów socjalistycznych była znacznie wyższa niż do krajów Zachodniej I Europy.

Polityka migracyjna władz polskich odgrywała bardzo dużą rolę, ale nie była w pełni skuteczna. Od momentu, kiedy zdecydowano w selektywny sposób dopuścić możliwość wyjazdów zagranicznych, państwo straciło szansę pełnej kontroli mobilności obywateli. Przekonują o tym dane pokazujące skalę mobilności międzynarodowej w tym okresie (por. rysunek 6.).

Dynamika rożnych kategorii wyjazdów zagranicznych w latach 1956-70 jednoznacznie wskazuje, jak silnie zmieniał się sposób korzystania z wszelkich dostępnych „opcji migracyjnych”. Największą stabilnością cechowały się wyjazdy emigracyjne, co nie jest zaskakujące, gdyż podlegały one najściślejszej kontroli. Kontrola była w dużej mierze pozorna: bardzo duża skala i fluktuacje wyjazdów o czasowym charakterze sugerują, że były one wykorzystywane jako substytut migracji permanentnej i pozwalały w ten sposób kanalizować potencjał migracyjny.

Kolejna dekada przyniosła stopniową liberalizację zasad ruchu granicznego i dalszy rozwój tych form mobilności, które występowały już wcześniej. Łącznie w latach 1971-80 do krajów Europy Zachodniej wyjechało

¹² Waty podkreślenia jest fakt, te w tym okresie zaznaczyła się wyraźnie tendencja do oli migracji w znacznie bardziej zawoalowany sposób — odchodzono od kontroli bezpo-redniej na rzecz instrumentów finansowych, które mogły być równie skuteczne a nie wywoływały niezadowolenia społecznego.

| wyjazdy emigracyjne (0,3)*

| wyjazdy prywatno-czasowe (turystyka indywidualna) (4,2) H wyjazdy zbiorowo-turystyczne (turystyka zbiorowa) (20,4) jjl i] wyjazdy sportowe (5,4)

B wyjazdy służbowe (4,0)

* w nawiasach podano średnioroczne stopy zmian

Rys. 6. Dynamika wyjazdów zagranicznych w lalach 1956-1970

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Wasilewska-Tienkner (1973, s. 42).

ponad 4,2 min osób, z czego około 3 min w latach 1976-80. Na zachowania migracyjne wpłynęły między innymi następujące wydarzenia:

1.    Fala wyjazdów do RFN u progu lat 70. (emigracja ponad 26 tys. osób w 1971 roku czyli 8 razy więcej niż w roku poprzednim) była bezpośrednią konsekwencją normalizacji stosunków dyplomatycznych między rządami Polski i Niemiec. Tendencję wzrostową wzmocniła ogólna atmosfera polityczna w tym okresie.

2.    Od 1971 roku było możliwe uzyskanie paszportu na podstawie poświadczenia zdeponowania w banku odpowiedniej ilości waluty. Rok później wprowadzono bezprecedensowe ułatwienia w wyjazdach do NRD, które polegały na tym, że możliwy był wyjazd wyłącznie na podstawie wpisu w dowodzie osobistym (możliwy do uzyskania w Komendzie Powiatowej MO). Reakcja była natychmiastowa: w roku 1971 liczba wyjazdów do NRD wyniosła 200 tys. a rok później już 9,5 min. Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku Czechosłowacji: w odpowiedzi na uproszczenie for-