31484 Image 25

giczna, metoda statystyczna, metoda geograficzna, metoda porównawcza (terytorialna), metoda genealogiczna i metoda retrogresywna. Stosowana jest jeszcze metoda wnioskowania z milczenia źródeł.

5. Metoda indukcyjna i metoda dedukcyjna

W praktyce pracy badawczej obie metody - indukcyjna i dedukcyjna stosowane są łącznie, dlatego też obie metody zaliczamy do podstawowych, za pomocą których historyk ustala fakty. Posiadają one specyficzny, bardzo przydatny w codziennej pracy badawczej historyka sposób wnioskowania; oznacza to, że przeprowadzając badania mamy do czynienia co najmniej z dwoma sposobami postępowania w czasie ustalania faktów. Warto dodać, że obie metody posiadają nazwy wymienne: metodę indukcji nazywa sig także metodą bezpośrednią, a dedukcyjną - pośrednią w ustalaniu faktos^. Metodę indukcyjną rozumiemy jako.przechodzęnie od Ustalonych prawd"szczegółowych do ogólnych. Dotyczy ona faktów. ( ó których źródła mówią-bezpośredniój. czyli źródłowo są potwierdzone. Jest to"metoda najprostsza, ale wymaga faktów poLwierdzonycli.źródlowo, mamy z nią do czynienia zwykle wówczas, kiedy istnieje bogata baza źródłowa. Sposób postępowania jest następujący: odczytujemy informację, sprawdzamy ją pod względem wiarygodności (w oparciu o posiadaną wiedzę poźazródlową), ustalamy fakt historiograficzny, jako cząstkę odtwarzanego przez nas procesu dziejowego (według metody pozytywistycznej „cegiełkę”, z których składają się dzieje). Kolejno ustalane fakty pozwalają nam na tworzenie całych ciągów badanych zjawisk i rekonstrukcji procesu dziejowego. Postępowanie to (metodę) nazywamy dochodzeniem do prawdy od szczegółu do ogółu. Jest to powszechnie stosowane przez historyków postępowanie badawcze, którego wyniki dają względnie pewne wnioski. l)o faktów ustalonych metodą indukcyjną, czyli bezpośrednią, możemy zaliczyć następujące fakty zaświadczone w źródłach: Stanisław August Poniatowski wstąpił na tron polski w 1764 roku, na początku jego panowania przeprowadzono szereg reform skarbowych, wojskowych i politycznych, w latach 1768-1772 miała miejsce Konfederacja Barska, czyli wystąpienie zbrojne części szlachty przeciwko brutalnemu mieszaniu się Rosji w sprawy Polski. Konfederacja zakończyła się klęską i pierwszym rozbiorem Polski w roku 1772. W latach 1778-1792 obradował w Warszawie Sejm Wielki, zwany Czteroletnim, który uchwali) Konstytucję 3 Maja, w roku 1793 nastąpił drugi rozbiór Polski ... itd. Są to wszystko fakty bezpośrednie zaświadczone w źródłach.

Metoda dedukcyjna (pośrednia) ustalania faktów i dochodzenia do prawdy jest bardziej skomplikowana w procesie badawczym Stosujemy ją wówczas, kiedy historyk nie będzie dysponował bezpośrednimi informacjami źródłowymi w odniesieniu do badanej rzeczywistości. Zwykle ma to miejsce wtedy, kiedy mamy do czynienia z ubogą bazą źródłową lub wtedy, gdy wystęjrują w bazie źródłowej luki faktograficzne do określonych dziedzin będących przedmiotem naszych badań i niemożliwie jest bezpośrednie, w oparciu o źródło, ustalenie poszukiwanych faktów. I lisloryk nie mogąc odwołać się do konkretnych informacji źródłowych musi wtedy w procesie badawczym, dążąc do wypełnienia luki faktograficznej, zastosować metodę pośrednią (dedukcyjną), za pomocą której będzie on mógł ustalić i objaśnić poszukiwany fakt. Do tego potrzebna mu będzie bardzo wiedza pozaźródlową. Jeśli rąy.pragnie ustalić datę uzyskania praw miejskich średniowiecznej osady „X", a nie posiada na to bezpośrednich informacji źródłowych, to jego postępowanie musi opierać się na źródłach pośrednich, które coś .niecoś mówią o lej osadzie, ale daty, o której mowa nie określają. Historyk zastosuje wówczas w procesie badawczym metodę dedukcyjną, postępowanie Jego .będzie następujące. Ustali! na podstawie posiadanej wiedzy pozożródlowej, że miasto „Y” w piśmie z roku 1200 informuje radę miejską miasta „Z", że mimo starań miejscowość „X” nie uzyskała praw miejskich. W roku 1220 w piśmie miasta „Z" do rady miejskiej „Y” jest informacja, że rada miejska postanowiła wybudować w tym mieście ratusz. Historyk posiada zatem dwie informacje z roku 1200, że miejscowość „X” nic uzyskała praw miejskich oraz z roku 1220, że rada miejska postanowiła wybudować ratusz. Historyk może wówczas wnioskować pośrednio, że miejscowość „X" prawa miejskie uzyskała między rokiem 1200 i 1220, czyli biorąc średnio około roku 1210. W tym przypadku historyk posiadał tlwie pośrednie informacje odnośnie miasta „X", na podstawie których stosując metodę dedukcyjną ustalił datę otrzymania praw miejskich lej miejscowości na rok około 1210. Dochodził do tej daty dedukcją, czyli /.od ouólu do szczccoki".. Nie jest lo dala szczegółowa, na pewno mogą w niej występować wahania między rokiem 1200 i 1220, nie jest to jednak tak istotne dla badacza XX wieku. Zdarzyć się może. że historyk posiada więcej pośrednich danych, wtedy ustalenie danego faktu jest ba rdz. i cj szczegółowe i pewne.    >

Metodą, dedukcyjną często posługujemy się przy rekonstrukcji dziejów naistars7.vch-IUil.ski. gdzie brak źródeł uniemożliwia bezpośrednie ustalenie faktu. Na przykład jeśli nie wiemy gdzie znajdowała się pierwsza stolica Polski, bo brak jest bezpośrednich przekazów źródłowych, musimy