33219 IMG51 (8)

ISO

HYMNOS

HYPERBOREJCZYCY (Ynsppópsioi) - to mityczny lud, zamieszkały na dalekiej północy, ..poza wiatrem północnym", w miejscu skąd wieje Boreasz. Legenda o nich wiąże się z mitem o Apollonie. i Kiedy urodził się Apollon, Zeus, jego ojciec, rozkazał Imu udać się do Delf, bóg jednak poleciał swym | zaprzęgiem, unoszonym przez łabędzie, do Hyperbo* rejczyków, gdzie zabawił przez pewien czas. Jego uroczyste wejście do Delf nastąpiło dopiero później (— Apollon). Do Hyperborejczyków Apollon powraca co dziewiętnaście lat, ponieważ w ciągu tego okresu gwiazdy dokonują pełnej zmiany pozycji i powracają do pozycji wyjściowej. Każdej nocy pomiędzy wiosennym zrównaniem dnia i nocy a wzejściem Plejad słychać w kraju Hyperborejczyków, jak Apollon śpiewa swe hymny przy akompaniamencie liry.

Pośrodku stolicy Hyperborejczyków wznosi się wielka, okrągła świątynia, w której Apollon ukrył strzałę, narzędzie zemsty, za pomocą którego zemścił się na cyklopach za to, że wykuli dla Zeusa piorun, którym zabił on synń Apollona, Asklepiosa (-> Asklepios, Apollon). Niektórzy twierdzą, że ta strzała, olbrzymiej wielkości, uleciała sama w przestworza, zanim jeszcze powstał gwiazdozbiór Strzelca. Niesiony tą wlaśnę Istrzaią Hyperborejczyk Abasis okrążył całą ziemię bez jedzenia: cudowna strzała dostarczała mu niezbędnego pożywienia.

Zgodnie z mitem spora liczba praktyk związanych z kultem Apollona pochodziła od Hyperborejczyków. Nie tylko Latona miała się urodzić wśród Hyperborejczyków i przybyć w końcu na Delos, by tam urodzić swe dzieci. Z kraju Hyperborejczyków pochodziły też „święte przedmioty” kultu Apollona czczone na Delos. Istnieją na ten temat dwie odrębne tradycje, obie przytoczone przez Herodota. Według pierwszej z nich przyniosły je na Delos w snopku zboża dwie młode dziewczyny, Hyperoche i Laodike, którym w podróży towarzyszyło pięciu mężczyzn, stanowiących ich eskortę. Miały one umrzeć na Delos, gdzie oddawano im cześć boską. Zgodnie z drugą wersją natomiast owe święte przedmioty powierzone zostały przez Hyperborejczyków Scytom, ich sąsiadom, i stopniowo wędrowały na Zachód, aż do wybrzeży Adriatyku. Stamtąd skierowały się na południe, posuwając się od miasta do miasta. Przez Epir dotarły do Dodony, potem przecinając Grecję lądową przeniesiono je na Eu-beję do Karystos. Przewożono je z wyspy na wyspę, na Tenos, a w końcu na Delos, gdzie nastąpił kres ich podróży.

Opowiadano też, że wraz z boginiami, tj. z Latoną i Ejlejtyją, przybyły na Delos dwie dziewczyny hyperbo-rejskie, Arges i Opis. Wtedy właśnie miały nastąpić urodziny Apollona i Artemidy. Arges i Opis niosły więc dary dla Ejlejtyi, by wyjednać prędkie i pomyślne rozwiązanie Latony

Hyperborejczycy odegrali również pewną rolę w Delfach. Sama wyrocznia miała być założona przez Hyperborejczyka imieniem Olen. Miał on być pierwszym wieszczem Apollona i jako pierwszy miał zastosować w wyroczniach heksametr.

W czasie zagrożenia Delf przez Galatów obok różnych cudownych interwencji, które siały popłoch wśród najeźdźców znalazły się dwie zbrojne zjawy. W rzeczywistości byli to bohaterowie hyperborejscy, Hyperochos i Laodokos (imiona ich przypominały imiona owych dwóch dziewcząt, wspomnianych powy-

niekiedy uważa się go za syna muzy (Kairopę, Klio lub Uranii) i Apollona. kiedy indziej znów - Afrodyty i Dionizosa. Czasem zaś ojcem jego czyni się Magnesai lub Pierosa.

Dla wyjaśnienia, dlaczego w czasie zaślubin wzy-l w ano imienia Hymenąjosa, powstało wiele mitów, j Opowiadano na pizykład, że Hymenąjos był bardzo pięknym, młodym Ateńczykiem; ze względu na jego I urodę brano go nawet za dziewczynę. Choć pochodził za niezbyt wysokiego rodu. kochał pewną młodą ateńską arystokratkę. Nie miał nadziei, by mógł ją kiedykolwiek poślubić, ale towarzyszył jej wszędzie, trzymając się w pewnej odległości. Były to jedyna rzecz, na którą mógł sobie pozwolić. Pewnego razu, kiedy dziewczęta udały się do Eleusis, by złożyć ofiarę Demetrze, napadli na nie piraci i wszystkie uprowadzili. Hymenajos również wpadł w ich ręce, ponieważ i jego wzięli za kobietę. Po długiej podróży piraci przybili wreszcie do jakiegoś J pustego wybrzeża. Kiedy zmęczeni usnęli, pozabijał ich Hymenajos. Pozostawiwszy dziewczęta w bezpiecznym miejscu udał się do Aten i obiecał, że je zwróci pod warunkiem, że oddadzą mu za żonę tę, którą pokochał. Ateńczycy przystali na to, dziewczęta powróciły do swych rodzin. Na pamiątkę tego wydarzenia wzywa się w czasie wesela imienia Hymenajosa; jest to dobra wróżba.

Inny mit wyjaśniał obecność Hymenajosa w obrządku zaślubin nieco inaczej: zgodnie z nim Hymenajos, syn Magnesa, miał być znakomitym muzykiem. Śpiewał w czasie ślubu Dionizosa i Altei, i w tym momencie zaskoczyła go śmierć. By ocalić pamięć o nim, zdecydowano odtąd wzywać go w czasie zaślubin.

Mit bliski poprzedniemu opowiadał, że Hymenajos, odznaczający się wielką urodą, umiłowany był przez -» Hesperosa. Kiedy śpiewał w czasie wesela Dionizosa i Ariadny, nagle stracił głos. Jako pamiątkę tego wydarzenia każde wesele ma swą „pieśń Hymenajosa”.

Niekiedy natomiast opowiadano, że Hymenajos, miody i piękny mężczyzna, zmarł w dniu swego małżeństwa i w ten sposób złączyłswe imię z tą ceremonią. Asklepios przywrócił mu zresztą' wkrótce potem życie.

Wszystkie te mity zgadzają się co do wielkiej urody Hymenajosa i co do tego, że kochali go albo Apollon, albo Tamyris, albo Hesperos (małżeństwo zawiera się właśnie w momencie wzejścia Gwiazdy Wieczornej).

Najczęstszym atrybutem Hymenajosa są pochodnie (weselne), wieniec z kwiatów, a niekiedy także flet (ponieważ glos fletu towarzyszy orszakowi weselnemu). js.

Schol. in Pi. P. 3.96; 4,313; Serv. in Veig.EcL VIII30; AeiL 1651; IV 99; 127; Nona. IV 88 n.; XXXVIII137; Tzet. CM XIII596; Sen. Med.

110 n.; Eusi. in IL XVD1493; Schol. in E. Ak. I; Apd. BibL HI 10,3; Laci. in Sta. Theb DI 283; Ant. Lib. 23; Suk) s. v. Btytuptę;Catul I. LX117 i 26,

Ath. XIII603 d.

HYMNOS (Ypvoę) - był pasterzem frygijskim. Kochał nimfę Nikaję, towarzyszkę Artemidy. Nikaja nie chciała jednak poznać miłości, i kiedy Hymnos ośmielił się w końcu wyznać jej swe uczucie, zabiła go strzałą z luku. Cała przyroda opłakiwała śmierć Hym-nosa, łącznie z Artemidą, chociaż i ona odżegnywała się od miłości (-» Nikaja). js.

Nono. XV 169 n.

źej w micie dclijskim, pochodzących z kraju Hyperborejczyków).

Hyperborejczycy występują również w micie o Per-seuszu i o -» Heraklesie (w każdym razie w wersji umieszczającej ogród Hesperyd na dalekiej północy). Poczynąjąc od epoki klasycznej uważano ich kraj za kraj wiecznego szczęścia, o niezwykle sprzyjającym, łagodnym klimacie, prawdziwy kraj Utopii. Ziemia miała tam przynosić plon dwa razy w roku; mieszkańcy hołdowali szlachetnym obyczajom, żyli na polach i w świętych gajach korzystając stale z niezwykle świeżego powietrza. Odznaczali się szczególną długowiecznością. Kiedy zaś starcy dość już się nacieszyli życiem, rzucali się z wysokiej skały do morza, pełni radości, przystrojeni w wieńce z kwiatów, i znajdowali szczęśliwą śmierć w morzu.

Przyjmowano również, że Hyperborejczycy byli biegli w magii. Mogli się unosić w powietrzu, odnajdywać skarby itp.

Za inkamację Apollona Hyperhoreiskiego uchodził Pitagoras, js.

Hdt. IV 32 n.; Paus. 14.4; 18, 5; 31,2; III 13,2; V 7,7 n,; X 5.7 n.; Steph. Byz. s. v.; Cic. Nal deor. III 23; A.R. IV 611 n.; Erat XXIX; Hyg. Aur.II15;Plu. Mus. 14;Str. I,p. 107;Ps. P\.Axioch.,p.Y!\ n.-.Mela HIS; Plin. (V 12,188 n.; Iarabl. VP 23 n.; D.S. II47. Por. Rohde, Psyche. Por. Ch. Picard, La Crite et les Iśgendes hyperborćennes, Rev. Arch. 1927, s. 358 n.; C.R.A.I. 1923, s. 238; B.C.H. 1924, s. 247; T. Seltman, w. Cl. Quart. 1928, s. 155-160.

HYPERION ( Yneptcov) - jest jednym z tytanów, synem Uranosa i Gai (tab. 5). Poślubił on swą siostrę, ty tankę Teję. Potomkami Hyperiona są: Słońce (Helios), Księżyc (Selene) oraz Jutrzenka (Eos). Imię Hype-riona łączy się niekiedy z Heliosem. Znaczy ono: ten kto porusza się ponad (sc. Ziemią), js.

Hes. Th. 134; 371; Apd. Bibl. 1 1. 3; 2,2; Pi./. 4,1 i schol.; SchoL in A.R. IV 54;Cic. Nal. Deor. III54; Od. 124;//. XIX 398;Ov. Met. VIII565; XV 406; Fast. I 385.

HYPERMESTRA (Yrceppijorpa) lub HYPERM-NESTRA - jest jedyną spośród -* Danaid, która o-szczędziła swego męża, Lynkeusa. Ponieważ tym samym sprzeciwiła się woli swego ojca, postawiono ją przed sąd. Aigejczycy uniewinnili ją jednak, jak się zdaje. Opuściła kraj wraz z mężem; synem ich był Abas. Sąd nad Hypermestrą był tematem jednej z tragedii Ajschylosa.

Danaidę Hypermestrę należy odróżnić od innych bohaterek o tym samym imieniu. Jedną z nich była córka Testiosa i Eu rytem idy, siostra Altei i Ledy (tab. 24), a drugą - córka Tespiosa (lub -* Testiosa), matka Amfiaraosa (tab. 1 ).js.

1. Pi. N. 10, 6; Hyg. Fab. 31; 34; Nonn, III 308; Schol. in //. IV 171; Paus. II19,6; 20,5 n.; 21,1; 25,4; Ov. Her. XIV; Hor. Carm. III 11,33 n.; Schol. in A. Or. 862. -» DanaidyiEd. Meyer, vr. Philologus I889.S. 185. S. Robertson, The End of the Supplices. Trilogy of Aeschyhis, Cl. Rev. 1924, s. 51-53. 2. Apd. Bibl. I 7, 10. 3. D.S. IV 68 n.; Paus. II 21,2.

HYPEROCHOS (Ynśpoxoę) - wraz z Laodoko-sem był jednym z nadziemskich obrońców Delf przed Galatami (— Hyperborejczycy). To samo imię nosił też inny bohater, ojciec -*■ Ojnomaosa. js.

Paus. 14,4.

HYPNOS(Yrcvoę) - jest personifikacją Snu, synem Nocy i Erebu (lub Astrai), bliźniaczym bratem Tana-tosa (Śmierci). Właściwie na zawsze pozostał pojęciem abstrakcyjnym. Wedle Homera mieszkał na Lemnos.

Później przyjmowano, że mieszkał albo w Podziemiu (Wergiliusz), albo w kraju Kimmeriów (wedle Owidiusza, który szczegółowo opisuje jego zaczarowany pałac, w którym wszystko śpi). Wyobrażano sobie, ze ma skrzydła i że porusza się po ziemi i morzu z wielką prędkością. Usypia wszystkie stworzenia. Łączy się z nim tylko jeden mit: zakochany w Endymionie sprawił, że Endymion mógł spać z otwartymi oczyma, chciał bowiem bez przerwy patrzyć w oczy swego ukochanego, js.

II. XIV 230 n.; 270 n.; XVI672; He*. Th. 211; 758; Hyg. Fab. praeT.; Sen. HF 1073 n.;Catull.63,42 n.; Paus. X 35.4; Ov. Met. XI592 n.; Verg. Aen. VI 278; 390; Alh. XIII 564.

HYPSIKREONjTj (Yąmcpśow) - Teofrast opowiada, że pewien Milezyjczyk imieniem Hypsikreont przyjaźnił się z mieszkańcem Naksos, Promedontem. Kiedy raz Promedont bawił u swego przyjaciela, zakochała się w nim Neajra, żona Hypsikreonta. W obecności męża ukrywała swe uczucie, pewnego jednak dnia Promedont przybył do Miletu pod nieobecność Hypsikreonta. Neajra skorzystała z tej okazji i wyjawiła przybyszowi swe uczucie. Promedont nie chciał nawet słyszeć o jej miłości, pomny na święte prawa gościnności. Neajra przykazała jednak sługom, by zamknęli ją w pokoju gościa i zachowaniem swym doprowadziła w końcu do tego, że Promedont zgodził się na wszystko, czego pragnęła. Nazajutrz, przerażony tym, co się stało, powrócił do Nakoś. Neajra udała się w ślad za nim. Hypsikreont dowiedziawszy się o całej tej sprawie domagał się powrotu swej żony, ta jednak szukała azylu u stóp ołtarza Prytanejon na Naksos. Naksyjczycy radzili Hypsikreontowi, by pogodził się z żoną, i nie pozwolili przemocą wyrwać jej z azylu. Hypsikreont uznał to za zniewagę i doprowadził do tego, że Milezyj-czycy wypowiedzieli mieszkańcom Naksos wojnę, js

Parth. 18; Plu. MuL virt. 17.

HYPSIPYLE (Yij/un&n - córka Toasa i Myriny, a wnuczka - po ojcu - Dionizosa i Ariadny. Ze strony matki pochodziła od Kreteusa, a zatem od Eola 'tab. 8).

Toas panował na Lemnon, gdy Lemnijki postanowiły wymordować wszystkich mężczyzn. Zaniedbały one kultu Afrodyty, za co bogini ukarała je, sprawiwszy, że wydzielały nieznośną woń. Z tego powodu porzucili je mężowie, nawiązując stosunki z brankami i cudzoziemkami. Z zemsty mieszkanki wyspy wymordowały wszystkich mężczyzn, jedna tylko Hypsipyle nie odważyła się zabić swego ojca. W dniu rzezi ukryła go w wielkiej skrzyni; inne wersje mówią, że przyodziała go w ozdoby należne posągowi Dionizosa i rankiem jako boga zawiodła nad morze, by oczyścić go po zbrodni popełnionej tej nocy. Puściła go do wody w tej prowizorycznej łodzi i w ten sposób Toas ocalał. Hypsipyle jako córka dawnego króla wybrana została przez Lemnijki królową. Wtedy właśnie do wyspy przybili Argonauci. Jedni autorzy twierdzą, że mieszkanki Lemnos przyjęły ich gościnnie, inni - że początkowo sprzeciwiały się ich wylądowaniu na wyspie z bronią w ręku. Ustąpiły dopiero wtedy, gdy bohaterowie wyrazili gotowość pozostania na wyspie jakiś czas. Hypsipyle została wówczas kochanką Jazona. Urządziła też igrzyska pogrzebowe ku czci Toasa (który uchodził za zmarłego) i w ogóle wszystkich wymordowanych Lem-nijczyków.

13 Słownik mitologii greckiej