36722 IMG77

jednokierunkow y we w.s/ysfkich dyscyplinach. W jednych powstają wielkie, pojedyncze repozytoria wszystkich publikacji, w innych tworzone sij rozproszone repozytoria imtytu-cjonalnc, w jeszcze innych publikowanie tradycyjne wciąż jest wyżej cenione. We wszystkich tych przypadkach muszą być wypracowane metody oceny jakości, nic utrudniające transformacji ku globalnej bibliotece cyfrowej.

Od początku lat osiemdziesiątych XX wieku, wraz z pojawieniem się technologu osobistych, których symbolem jest komputer osobisty (PC), rozpoczęto zwracać większą uwagę na dostosowywanie rozwijającej się technologii do możliwości i potrzeb przccięi-nego człowieka Technologie informacyjne zaczęły być tak projektowane, aby mógł z nich bezpośrednio korzystać tzw, użytkownik końcowy, bez potrzeby pośrednictwa specjalistów - informatyków czy bibliotekarzy. Zapoczątkowało to badania w zakresie interakcji człowiek-komputer [humwt-compuier iiiitraction - MCI), które doprowadziły do sformułowania podstawowych zasad projektowania technologii informacyjnych i kryteriów oceny ich funkcjonowania.

Ocena serwisów GBC ma spełniać określone wymogi. Musi ona odzwierciedlać wybory i decyzje podejmowane w zakresie:

1.    Przedmiotu oceny: tego, co jest oceniane, co to jest (globalna) biblioteka cyfrowa, z jakich składa się części, składników, procesów. Ze względu na podobieństwo podstawowych funkcji (wyszukiwanie informacji), GBC w pewnym zakresie może być modelowa-na i oceniana na zasadach podobnych, jak biblioteki tradycyjne. Z drugiej strony pewne funkcje w bibliotece cyfrowej wykonywane są całkowicie odmiennie, więc również ich ocena musi odbywać się na innych zasadach. Ze w zględu na to, że globalna biblioteka cyfrowa nie jest instytucją, nie można stosować do niej kryteriów oceny dla instytucji, takich jak na przykład poziom przygotowania zawodowego pracowników. Tego typu kryteria mogą być wykorzystywane do oceny biblioteki cyfrowej na poziomie poszczególnych serwisów, ich usług i aplikacji.

2.    Zakresu oceny, wybór celów, metod, punktu widzenia, poziomów oceny, określenie celów dla wybranych poziomów. Globalna biblioteka cyfrowa, podobnie jak każdy system, może być opisywana i oceniana z różnych punktów widzenia i poziomów. Dużą trudność podczas oceny spraw ia zazwyczaj wybór odpowiedniego poziomu celów. Tclko Saracevic podzielił cele. a co za tym idzie również oceny biblioteki cyfrowej, na kilka ogólnych klas (poziomów) [Saracevic 2000]. Trzy pierwsze ukierunkowane są bardziej na użytkownika, trzy kolejne uwzględniają cechy systemów (szczególnie istotne ze względu na zapewnienie współdziałania), natomiast poziom interfejsu umieszczony został pomiędzy tymi poziomami. Poziomy te. z uwzględnieniem potrzeb oceny globalnej biblioteki cyfrowej, można opisać jako:

-    Poziom społeczności. Możemy mówić tu o globalnej społeczności pracowników nauki i ich potrzebach, możliwa jest także ocena przydatności globalnej biblioteki cyfrowej 1 jej poszczególnych serwisów dla wybranych grup użytkowników. Badany jest poziom realizacji potrzeb i żądań, ról i zasad praktycznego postępowania społeczności.

-    Poziom instytucjonalny. Jak już w spomniałem, poziom ten nie występuje dla globalnej biblioteki cyfrowej, która nie jest instytucją. Składa się ona jednak z wielu serwisów, w tym także instytucjonalnych (często właśnie dlatego szczególnie cennych), które można badać indywidualnie lub grupowo (na przykład grupę repozytoriów uczelnianych) pod względem poziomu realizacji misji i celów instytucji lub organizacji, poziomu integracji zasobów i usług różnych instytucji.

-    Poziom indywidualny. Oceny realizacji potrzeb, zadań, działań informacyjnych na poziomie globalnej biblioteki cyfrowej lub jej usług dla indywidualnego użytkownika.

Na tym poziomie realizowana jest większość badań, być może ze względu na łatwość uzyskania wyników.

-    Poziom interfejsu. Podstawą interfejsu globalnej biblioteki cyfrowej jest ekran wy-

<uvidłnny pr/cz przeglądarki internetowe i wyszukiwarkę Googte, ile prewdopmfcta* nigdy <^l,N⁾⁰ pr/ynujtTinitj du c/aso pełnego ujednoliceni* ■« i^»«• > globalnej biMudeki cyfrowej) nie dojd/ie do kaIcmi różnych interfejsów serwisów GBC w jeden, umwer »ełny- Poi/c/ególnc micrfejiy mogą być więc oceniane pod względem p•/nurtu -    «

gunia dostępu, wyszukiwanie, nawigacji, przeglądania i interakcji i zasobami globalnej biblioteki cyfrowej.

_ Poziom rozwią/aó technicznych Badana jcat poprawność funkcjonowano sprzętu oprogramowania i ich konfiguracji. Na tym poziomie omz na obu kolejnych szczególną rolę odgrywa zapewnienie współdziałania wymienionych elementów

-    Poziom przetwarzania. Dotyczy poziomu poprawności realizacji procedur, technik, algorytmów, operacji. Szczególną rolę odgrywają protokoły %toiowanc na rożnych pozio* mach struktury globalnej biblioteki cyfrowej, począwszy od zapewnuiacych poprawne funkcjonowanie całej sieci, po protokoły stosowane w lokalnych aplikacjach.

-    Poziom treści. Dotyczy dostosowania zasobów lub źródeł informacji, zaied ich ściek-cji* reprezentacji, organizacji, tworzenia sinjktur i zarządzania do potrzeb użytkowników Treści mogą być badane na różnych poziomach - Internetu jako całości (znane narzekania na „wielki śmietnik"), wielkich serwisów informacyjnych GUC, aż po prywatne zasoby danych i informacji udostępniane wybranym użytkownikom. Ich zasoby mogą być traktowane w kategoriach ekonomicznych; wówczas ich wartość, rozumianą na przykład jako wartość posiadanych praw własności intelektualnych, można wyrazu liczbowo (/hang 2007,8.268).

3. Metodologii oceny: metodologia pomiarów, wybór próby, procedury wyboru zbioru i sposobów analizy danych. Wymienia się takie metody oceny, jak analiza logów transakcji (technika specyficzna dla systemów zautomatyzowanych) oraz techniki od dawna stosowane w badaniach dotyczących funkcjonowania bibliotek tradycyjnych, takich jak ankieta, wywiad i obserwacja (Bcrtot i in. 2006, s. 25],

Walka o podnoszenie efektywności systemów informacyjno-wys/ukiwawczych napoczęła się na długo przed rozpowszechnieniem Internetu i jego usług Wraz z pojawić* niem się wyszukiwarek internetowych sytuacja uległa wyraźnej zmianie, uh twórcy me uzależniali sukcesu swojego produktu od poziomu tradycyjnie rozumianej efektywności wyszukiwania, czyli wzrostu jego trafności Hub kompletności. Badania uwzględniające te wskaźniki zawodzą, prowadząc czasem do konstatacji, że 85% wy szukujących w Web jest zadowolonych z wyników bez względu na to, co otrzymają, więc system mc funkcjonuje zbyt dobrze, ale użytkownicy są zadowoleni, bo o tym nie wiedzą (Lesk 2005, i. 226). Oczywiście nie jest to prawdą; potrzeby użytkowników GBC oceniane i zaspakajane są w inny niż wcześniej, co nie znaczy - gorszy, sposób.

Bardzo często twórcy serwisów GBC nie dysponują wiedzą na temat rzeczywistych potrzeb użytkowników. Konstruują systemy według własnych wyobrażeń potrzeb wyszukiwawczych. Takie twierdzenie było między innymi podstawą tworzenia uproszczonych (w stosunku do MARC) schematów mcladanych, gdyż jak wynika z badan nad serwisami informacyjnymi, oferującymi ustrukturyzowanc mctadanc, użytkownicy zainteresowani są wyszukiwaniami według najprostszych kryteriów: autora i tytułu, najczęściej pomijając wszelkie inne kryteria formalne i rzeczowe".

Uzyskanie pełnej wiedzy o poziomie realizacji potrzeb użytkowników przez serwisy GBC może wymagać spełnienia postulatów Williama Armsa, który proponuje całkowitą zmianę sposobu oceny tych serwisów [Arms 200$]. Nawet ci, którzy uznają użytkownika za główny przedmiot badan, standardowo oceniają serwisy GBC badając sposób reali-

¹¹ Przykładowo por. dane dotyczące wyszukiwania w katalogu KaRo przedstawione prza Tomasza Wolnie* wieża: 98.5% wszystkich wyszukiwań prowadzonych jest według jednego tub dwóch kiyienow, którymi ^ najczęściej tytuł (62%), autor (18%), ISBN (16%). dla dwóch kryteriów: autor tytuł |9S% wyszukiwań według połączenia tych dwóch kryteriów) [Wolntcwicz 2008).

199