38819 temat V (2)

78

opatrzone w narządy mchu. Gonidia osiadają na podwodnych przedmiotach, tracą rzęski i rozmnażają się przez podział, dając początek nitkowatemu tworowi.

Oprócz kształtu cechą charakterystyczną bakterii jest układ pojedynczych osobników. Najłatwiej pokazać to na przykładzie ziarniaków. Jeżeli "ziarniaki występują parami, tosąto (Iwbmlc\ (diplococcus), jeśli zaś tworzą długie łańcuszki, są to wtedy j3C!oflćowce)(rrrępfococcizi); mogą tworzyć tf&[eXy\arcina), gdy jest ich 8 lub więccjuTozohych przestrzennie, albo (etraćTfo (tetracoccus), gdy komórki występują po 4. Komórki mogą dawać Ukłnd wiclokom6rkowyp|łsEl. zwany tablicą (merismopedia), lub tworzyć nieregularne grona/ gronkowce (staphylococcus).

Pałeczki i laseczki mogą także 3awa"ć Tiodblme układy (tworzą formy diplo-i streptobacillus), z wyjątkiem sarcir.y, tetracocca, merismopedii i gronkowca. Powstawanie charakterystycznych układów ziarniaków zależy od płaszczyzny podziału. W przypadku gdy komórki dzielą się w jćdnćj płaszczyźnie, powstają albo pojedyncze ziąniiakilub dwoiiiki. albo oąąiorkowce. Przy podziale w dwóch płaszczyznach mogą powstawać formy teiracoccty i merlsMopcdia. Podział w trzech płaszczyznach daje sarcinę (gdy komórki dzielą się równomiernie w jednakowym czasie) lub staphylococcus (podział komórek następuje nierównomiernie i w różnym czasie).

Występowanie układów złożonych bakterii jest cechą rodzajów. W obrazie mikroskopowym bakterii, obok formy typowej dla tworzących się układów złożonych. występują również układy pośrednie między pojedynczą komórką a formą złożoną. Postacie.ba&ęrii-skręcMyćlijuę dają form złożonych. Ksztaftypcjcdyn-czych komórek jjch wielkości zależą od wieku osobnika. Szczególnie wyraźnie zależność ta występuje u ziarniaków. Gdy bakterie znajdują się w nowym środowisku (zwłaszcza płynnym), z początku powiększają swoje wymiary, a następnie wchodzą w okres szybkiego dzielenia się (po tzw. okresie adaptacyjnym) i wtedy ich wymiary są mniejsze od przeciętnej, a kształty, np. pałeczek, zbliżone do ziarniaków. W okresie starzenia się bakterii (w fazie zamierania) pojawiają się często formy inwolucyjne (zmienione kształty bakterii, u których został zahamowany system wytwarzania błon podziałowych, w wyniku czego organizm rozrasta się, dając długie nitki), będące rezultatem zmian degeneratywnych zachodzących pod wpływem nagromadzania się w środowisku metabolitów, produktów lizy samych bakterii lub niekorzystnych zmian warunków ich rozwoju, takich jak: pH środowiska, temperatura, natlenienie, brak określonej zawartości substancji wzrostowych w podłożu itp.

Duża zależność bakterii od środowiska wynika z dużego stosunku ich powierzchni do objętości, co tłumaczyć należy również wyjątkową intensywnością przemiany materii niektórych drobnoustrojów. Reguła powierzchni'Kubnifta (1893 rok) mówi, że praemiana kaloryczna zwierzęcia w spoczynku jest proporcjonalna dp jego powięrzchni, a nie do jego, masy. Jeśli regułę tę zastosujemy do tkaflek i małych komórek, to należałoby oczekiwać, że aktywność ich przemiany materii osiągnie ogromne rozmiary. Pomiary aktywności przemiany materii porównane z wielkością tkanek lub komórek bakterii, mierzone ilością zużytego tlenu, wykazały ponad wszelką wątpliwość prawie 100-krotnie większą aktywność Azotobac-ter w porównaniu z tkanką np. nerek lub wątroby i prawic 1000-krotnie większą z tkanką korzeni lub liści roślin wyższych. Odpowiednio wysoki jest również przyrost masy drobnoustrojów w porównaniu z przyrostem masy badanych tkanek w określonym czasie.

Zjawisko powyższe możemy tłumaczyć tym, że rośliny wyższe i zwierzęta mają ustabilizowany system enzymatyczny; może on wprawdzie ulegać zmianom w toku rozwoju osobniczego, ale pod wpływem środowiska zmienia się bardzo nieznacznie. Elastyczność fizjologiczna drobnoustrojów jest znacznie większa. Wysoka zdolność adaptacyjna fcrżyśtorowawcza) bakterii jest komeęznpścią, wynikającą zlęluEobnych rozmiarów. Komórka ziarniaka może pomieścić tylko kilkaset tysięcy cząsteczek białka, toteż brak w niej .miejsca na fflomadzęnie zbytecznych enzymów. Komórka produkuje tylko te enzymy, lnóte sąjęj potrzebne dę przyswo-jenia pokarmu, jaki znajduje się w otoczeniu. Enzymy indukowane mogą stanowić do 10% zawartości białka w komórce. Komórkowe mechanizmy regulujące odgrywają zatem znacznie większą rolę u drobnoustrojów aniżeli u innych istot żywych i łatwiej jest je zbadać.

2. Budowa komórki bakteryjnej i jej funkcje filologiczne

Komórka bakterii składa się ze ściany komórkowej, błony cytoplazmatycznej, plazmy i nukleojda. Niektóre bakterie mają otoczki i rzęski. Wreszcie komórki mogą tworzyć w nielicznych przypadkach wakuole oraz gromadzić materiały zapasowe w postaci związków organicznych, jak równic? nieorganicznych. W bakteriach fotosynlczujących występująbarwne ziarnistości, np. chromatofory (rys. 57).

Większość bakterii tworzy otoczki śluzowe, które zwykle zbudowane sąi polimerów jednego.culgu, np. glukozy lub kilku cukrów.(gtukan, mannan i inne); oprócz wielocukrów wchodzą także ąminocukry i kwMy^ukrowe^.Otoczki u bakterii można zaobserwować tylko za pomocą specjalnego barwienia. Tworzenie otoczek jest cechą gatunkową, ale zdarza się często, że bakterie normalnie tworzące otoczki - po przeszczepieniu na podłoże stale - otoczek nie tworzą bez żadnej szkody dla organizmu lub odwrotnie. Rola otoczki śluzowej polega m.in. na ochronie bakterii przed szkodliwym wpływem środowiska. W mikrobiologii technicznej óbćcność otoczek u bakterii jest cechą niekorzystną, np. śluz wytwarzany przez Leuconosloc mesenteroides może powodować zatykanie rur w cukrowniach, ciągli-wość lemoniad, a Acetobacter zylinum - tworzący śluzy - jest uważany za organizm szkodliwy w octownictwie. ^luzawpcenie produktów spożywczych,, soków owocowych lub wędlin polega zwykle na wytwarzaniu przez bakterie substancji