30670 img010

236 ZBIGNIEW TARKOWSKI

pozwala śledzić rozwój mowy dziecka w kontekście systemu języka dorosłych.

4. METODY OCENY ROZWOJU MOWY DZIECKA

Stosowane są różne metody oceny rozwoju mowy dziecka. Do podstawowych należą: obserwacja, wywiad, próby niewystandaryzowane i testy językowe.

Obserwacja pozostaje podstawową metodą diagnozy. Ciągle doskonalony jest zapis wypowiedzi dziecka i jego zachowania. W ostatnich latach wprowadzona została na szeroką skalę technika videomagnetofonowa. Pozwala ona dokładnie rejestrować zachowanie werbalne dziecka w różnych okresach rozwoju językowego, dzięki czemu można prześledzić dynamikę tego rozwoju.

Wywiad stanowi ważne uzupełnienie obserwacji. Dotyczy on ważnych aspektów rozwoju mowy, a więc: pojawiania się pierwszych wyrazów, zdań, dłuższych wypowiedzi, typowych błędów językowych, jaskrawych wad wymowy, gotowości nawiązywania kontaktu emocjonalnego itp. Informacje na ten temat pochodzą najczęściej od rodziców. Zapamiętują oni łatwiej fakty świadczące o głębokim opóźnieniu rozwoju mowy. Subtelne odchylenia lub dysharmonie są mniej dokładnie rejestrowane.

\ Próby niewystandaryzowane mają najczęściej kształt „kart mowy dziecka” lub „kart rozwoju mowy dziecka”. Znaczna ich część przeznaczona jest do notowania informacji pochodzących z obserwacji i wywiadu. Pozostała część zawiera różne próby sprawności językowej, badające na przykład stan umysłowy dziecka, rozumienie wyrazów i zdań, poprawność gramatyczną itp. Próby te nie spełniają, niestety, podstawowych wymagań stawianych testom / językowym [por. Davies, 1982J.

Testy językowe spełniają więcej wymagań metodologicznych niż omówione wcześniej metody. Czerpią one informacje z różnych teorii języka i jego rozwoju w ontogenezie, głównie z behawioryzmu, psycholingwistyki i socjo-lingwistyki [Carrow, 1970; Quiros, 1974; Wiig i Semel, 1976; Richardson, 1983; Tarkowski, 1985, 1989j. Są/ond wystandaryzowane, obiektywne, znormalizowane, rzetelne i trafne.

Test jest wystandaryzowany, jeśli ma:

1)    ścisłą instrukcję dotyczącą zasad badania,

2)    dokładnie określony sposób oceny wypowiedzi, ............................—-

3)    jasno sformułowane zasady zamiany wyników surowych na standaryzowane,

4)    podany jasny sposób interpretacji uzyskanych wyników,

\

5) zawsze takie same pomoce do badań, j

Obiektywność testu polega na tyin, że na wyniki badań nie ma wpływu: kto, kiedy i gdzie je opracowuje. Niezależnie od tego zawsze powinny być uzyskane te same rezultaty.

Przez normalizację rozumie się ustalenie norm na podstawie badań reprezentatywnej próby populacji. Umożliwiają one (normy) porównanie badanej osoby z odpowiednią grupą. Są określane dla dzieci i młodzieży z poszczególnych roczników, oddzielnie dla dziewcząt i oddzielnie dla chłopców.

O dokładności testu informują jego rzetelność i trafność. Test jest trafny, jeżeli mierzy to, co ma mierzyć, a rzetelny, gdy dwukrotne badania dają takie same lub bardzo zbliżone wyniki.

Testy rozwoju mowy dziecka można podzielić korzystając z klasyfikacji zaproponowanej przez Komorowską [1984]. Można je więc podzielić w zależności od:

1.    ocenianego podsystemu sprawności językowej na testy:

—    fonologiczne,

—    gramatyczne,

—    semantyczne (słownikowe);

2.    badanej sprawności językowej na testy:

—    rozumienia,    ,-v

—    mówienia,

—    rozumienia i mówienia (testy mowy);

3.    przedmiotu oceny na testy:

—    elementów języka,

—    globalne (integracyjne);

4.    celu oceniania na testy:

—    biegłości,

—    osiągnięć,

—    diagnostyczne,

—    prognostyczne;

5.    charakteru bodźców służących ocenie na testy:

—    foniczno-werbalne,

—    graficzno-werbalne,

—    graficzno-obrazkowe,

—    sytuacyjne.

Wykorzystywane w badaniach logopedycznych i psychologicznych testy językowe można podzielić na przesiewowe (selekcyjne) i zasadnicze. Testy przesiewowe służą szybkiemu wyselekcjonowaniu dzieci z obniżoną sprawnością językową, testy zasadnicze zaś stosowane są w celu dokładnej oceny poziomu i profilu rozwoju kompetencji lingwistycznej oraz kompetencji komunikacyjnej dzieci i młodzieży.