43333 IMG15 (7)

328

8.14. Owady żerujące na dębach

8.14.1. Charakterystyka szkód

Dąb szypułkowy i dąb bczszypulkowy są głównymi liściastymi gatunkami las«twiV. czy mi w Polsce, a ich drewno, jeśli odznacza się wysokimi właściwościami użytkowymi, stanowi najcenniejszy produkt gospodarki leśnej. Plądrownicza gospodarka leśna w pr/c-szłości doprowadziła jednak do ogromnego ubytku starodrzewi dębowych w naszych la-sach. czego współcześnie nie udało się leśnictwu naprawić zarówno z uwagi na wolny i długowieczny wzrost omawianych drzew, kurczenie się bogatych siedlisk leśnych, jak i trudności towarzyszących hodowli dębów w drzewostanach mieszanych, wymagających bardzo pracochłonnych zabiegów pielęgnacyjnych.

W tej sytuacji ochrona drzewostanów z udziałem dębu. a szczególnie ochrona pozy-skanego surowca dębowego, powinna być stałą troską służby leśnej, zwłaszcza że obydwa pospolite, rodzime gatunki dębów charaktery zują się niezwykle bogatym składem gatunkowym żerujących na nich owadów. Spośród kilkuset owadów odżywiających się liśćmi dębu szczególne znaczenie gospodarcze mają masowo pojawiająca się zwójka zieloncczka. piędzik przedz.imek i piędz.ik siewierak. zimowiaki. prządka pierścienica (występujące na terenie calcj Polski w zasięgu dębów), brudnica nieparka, kuprówka rudnica (areały grada-cyjnc tych gatunków obejmują głównie Roztocze i Wyżynę Lubelską).

Szkody wyrządzane przez liściożerce polegają głównie na obniżeniu przyrostu wysokości i przyrostu grubości. Są one proporcjonalne do stopnia uszkodzenia korony i przy żerach zupełnych obniżają przyrost masy o ok. 40%. Szkody zależą także od wieku drzewostanu - u drzewostanach młodszych sa większe niż w starszych. Żer foliofagów zakłóca ponadto stan fizjologiczny drzew, tworząc warunki do występowania szkodników wtórnych. szczególnie oglodka dębowca. opięików, kózkowatych: paśnika pałączastego. ścigi dębowej, rzemlika plamistego, caponia - Leiopus nebulosus L., średzinki - Mesosa ncbulo-sa F. i in.. do powstania suchoczubów i wreszcie zamierania całych drzew.

Pierwszym ogniwem choroby są zwykle zmiany poziomu wód gruntowych, mroźne zimy. późne przymrozki. Liście uszkodż-one przez szkodniki w czerwcu i lipcu są atakowane następnie przez mącz.niaka właściwego dębu. Drzewa takie źle rosną, są zasiedlane przez szkodniki wtórne, następnie przez opieńkę, skómiki (Stereum) i inne grzyby pasożytnicze powodujące ich zamieranie.

Wahania poziomu wód gruntowych mogą być powodowane zmianami pogody lub czynnikami antropogenicznymi, jak np. w leśnictwie Scroczyn (woj. siedleckie), gdzie zmeliorowanie przyległych do lasów obszarów rolniczych wpłynęło na zamieranie kilku-scthcklarowcgo drzewostanu dębowego. Surowiec drzewny nie wywieziony z lasu przed rójką szkodników technicznych drewna jest szybko zasiedlany przez rytla pospolitego, roz-wicrtka nieparka, drwalniczka Saksescna. rozwiertka większego i mniejszego, wyrynnika dębowca. paśniki, ścigę dębową, r/cmlika plamistego, caponia. opięlki. a lokalnie (z uwagi na rzadkość tych gatunków) prze/ kapturnika dębowca i miazgowcc atakujące bielastc części drewna ora/ drwionka okrętowta zasiedlającego suche drewno.

istotne znaczenie w uprawie dębu mogą mieć w szkółkach szkodniki systemów korzeniowych - pędraki chrabąszczy, drutowcc. Typowymi szkodnikami sadzonek dębowych są rolnice, a w miodnikach dębowych obok foliofagów także opiętek zwężony, zrąbicri dębo-

»iec. a niekiedy takie lorzyśniad kaszlanówka, rozmnażające cię masowo po ostrych zimach lub nagłym nasłonecznieniu odstonięicj ściany drzewostanu.

8,14.2. Przegląd szkodliwych gatunków

8.14.2.1. Owady uszkadzające liście, pączki i pędy

Rysunek 8.267

Zwó|ka zieloneczka Tortra wndana L posiać dorosła (wgPadijaiin.. 1965)

Zwójka zielone czka- Tortrix tiriduna L. Rójka rozpoczyna się w drugie) połowic czerwca. Odbywa się w dzień przy temperaturze 17,9-19,3‘C, przed wieczorem )cst najbardziej intensywna. W dzień, gdy temperatura jest niż.sza od 13.3'C. i w nocy. gdy temperatura minimalna spada poniż.cj 4'C, lot motyli zostaje przerwany. Jakkolwiek okres rójki hywa dość długi (motyle latają jeszcze w sierpniu). to jej kulminacja przypada na przełom czerwca i lipca. Postacie dorosłe nic pobierają pokarmu, żyją krótko 5-7 dni. W tym czasie samica składa do 120 jaj w złożach po 2 sztuki (rys. 8.267). Jaja są owalne, spłaszczone. długości 0.7 mm. początkowo zielonkawe, następnie brunatne z miedzianym połyskiem. W złożu jedno jajo zachodzi dachówkowato na drogie.

Samica umieszcza złoża jaj w okolicy szypułck liściowych, w roz-widlcniaeh gałązek, przytwierdzając je wydzieliną gruczołów kilowych do powierzchni kory. Kit. krzepnąc, tworzy małą tarczkę przykrywającą jaja. która ma wymiar 1.0 x 1.5 mm. jest okrągla-wa. wypukła, szarobrunatna i ogólnie przypomina miseczki czerwca Asterolecanium variolosum Ratz. Tarczki wspomnianego czerwca mają jednak półkolisty kształt, otoczone są wałeczkiem kory. a pod nimi znajduje się ospowata jamka. które to cechy nie towarzyszą złożom jaj zwójki zieloncczki. Jaja zwójki zimują i są na tyle odpomc na niskie temperatury, że dopiero przy -30'C następuje zamieranie znajdujących się w nich zarodków.

Wylęg gąsienic następuje w końcu kwietnia i początkach maja. Początkowo żerują one w pączkach, polem od II linienia szkielclyzują młode liście i łączą je przędzą. Następnie zwijają liście i. żerując wewnątrz zwitki, zjadają cale liście (rys. 8.268). Żer postępuje od wierzchołka korony w dół drzewa. Rozwój gąsienicy, w czasie którego przechodzi ona 5 sladiow larwalnych przy średniej dobowej I5'C. trwa 28 dni. przy 24'C - IS Jm Późne przymrozki niszczące liście dębu („zważenie liści") mogą powodować śmierć głodową gąsienic lub zwalniać ich rozwój. Przepoczwarczeme nasię-pujc w początku czerwca wewnątrz zwiniętego liścia (rys. 8.2691 Stadium poczwarki trwa około 2 tygodni. Ciężar poczwarek waha się od 1.0IS g Jo 0.08 g. co odpowiada zakresowi płodności od 120 do IOjuj. Generacja ico zawsze jednoroczna.

Zwójka zicloncczka ma bardzo dużo wrogów naturalnych, z których bar dzo efektywnymi są różne gatunki ptaków wyżerające gąsienice, jak i chw \ ■ tające latające motyle. Bardzo efektywne są lez pająki sieciowe, klon* iw.ll.t-

Rysunek 8.268

Gąsienica zwójki ztekmeczki (wg Padija i In . 1965)