43639 Image 36

dokument wysławiony dla świadectwa urzędowego w formie urzędowej, np. dyplom, umowa o pracę, wszelkiego rodzaju świadectwa i zaświadczenia itd. W średniowieczu, kiedy sztuka pisania była mało rozpowszechniona, dyplom był głównym wyrazem stosunków między ludźmi, w związku z czym stal się przez to głównym źródłem wiedzy o zjawiskach prywatno - prawnych i publicznych.

Źródła pisane zachowały się w dwóch postaciach: pisane ręcznie i pisane mechanicznie (drukiem). Pisane ręcznie to głównie rękopisy lub manuskrypty (rękopisy znajdujące się w druku) będące w formie luźnej lub książkowej. Księgi średniowieczne składają się z pojedynczych zeszytów, które oprawione są w jednostki większe. Księgi rękopiśmienne można podzielić na świeckie i duchowne, zawierające dzieła religijne, teologiczne. polityczne, prawne,-filozoficzne, naukowe, literackie itd. Inną kategorię stanowią księgi protokółów, księgi wpisów i księgi kopii dokumentów (kopiariusze). Księgi protokółów zawierają bogactwo różnych materiałów w zależności od instytucji, które je prowadziły (sądy, komisje, urzędy miejskie i wójtowskie, dyrekcje itd.).

Najstarsze źródła pisane w postaci mechanicznej (drukowane) z jakimi spotka się historyk, to przede wszystkim .księgi drzeworytowe odbijane na podstawie drewnianych tablic o wypukłym rysunku liter. W drugiej'"połowic XV wieku wyparł je druk czcionek ruchomych. Pierwsze druki zwane inkunabułami w formie zewnętrznej naśladowały księgi rękopiśmiennicze. Jednakże druk szybko się udoskonalał i rozpowszechniał, rewolucyjny w tym'względzie okazał się wiek XIX. kiedy to pojawiły się maszyny zecerskie, rotacyjne itd.

Sporo interesującego materiału znajdzie historyk w źródłach ikonograficznych - rycinach, obrazach, widokacli miast, a także pieczęciach, herbach, pieniądzach itd. Są to materiały, które ułatwiają poznanie wiciu zjawisk przeszłości w formie najbardziej wyrazistej, bo obrazowej, a więc przedstawiającej wszelkiego rodzaju budownictwo (chaty, zamki, pałace, kościoły), postaci ludzkie, stroje poszczególnych epok, panoramy widokowe, zwierzęta, rośliny, itd.

Współczesny badacz może skorzystać ze źródeł najnowszych zdobyczy techniki, a więc fotografii, filmów, a także radia i telewizji, za pomocą których może na bieżąco rejestrować wszelkie przejawy życia umożliwiające wyrabianie u niego sądów o mechanizmie i kierunkach rozwoju społeczeństwa.

Osobną grupę Sianowi;) Aróilła. których historyk Mim jest jako współtwórcą, chodzi lii o źródła wydobyte z pamięci ludzkiej. Należeć będą ilu nich ankiety z ułożonymi prze/ historyka pytaniami na lemat interesującej go tematyki. Ankiety rozsyłu się do osób. które mogą posiadać odpowiednie informacje na określone zagadnienia. Podobną formę źródeł stanowią wywiady, a więc udzielane bezpośrednio historykowi informacje przez osoby, za pomocą stawianych im pytań odnośnie konkretnych faktów, których byli współtwórcami. Wywiady rejestruje historyk w formie pisemnej bądź przy pomocy nagrywania. Zarówno ankiety, jak i wywiady mogą znacznie wzbogacić zasób informacji o odtwarzanych faktach czasów najnowszych, jednak ten rodzaj źródeł musi być przez historyka dokładnie analizowany, mogą bowiem zawierać zarówno wiele nieścisłości jak i subiekcji. Pomocą w krytycznym ustosunkowaniu się służą historykowi jego wiedza pozaźródlowa oraz konfrontacja zebranych danych z innymi źródłami.

Jak z powyższego wynika baza źródłowa historii jest w dużym stopniu niejednolita, mieści w sobie rzeczy najróżniejsze. Bogactwo jej wzrasta z następującymi po sobie epokami, rozwojem techniki i stosunków międzyludzkich. Gwałtowny rozwój pisemnej bazy źródłowej przyniósł wiek XIX po wprowadzeniu maszyn drukarskich i rozwijającej się gwałtownie rewolucji przemysłowej, rozrostem rożnych instytucji i związanych z nimi biurokracji. Proces len trwa po dzień dzisiejszy z wzrastającą silą Badacz, czasów najnowszych nie ma zmartwień / powodu braku źródeł, jeśli je ma. to z powodu ich nadmiaru, bowiem niemało kłopotu sprawia mu dotarcie do najistotniejszych, które stanowią ..jądro" podejmowanej przez niego dziedziny badań. Pomagają mu w tym specjalnie do tego powołane instytucje naukowe. Na pierwszym miejscu należy wymienić archiwa gromadzące, opracowujące i udostępniające spuściznę pisemną, czyli źródła pisane. Archiwa stanowią podstawowy warsztat pracy historyka, bazę źródłową jego dociekań i zainteresowań w zakresie wiedzy źródłowej przeszłości i pomocy w rekonstrukcji dziejów. Pomocniczą funkcję spełniają także biblioteki, zwłaszcza te najstarsze i największe, które również posiadają sporo źródeł pisanych, zwłaszcza tych najstarszych (np. Biblioteka Narodowa w Warszawie, Biblioteka Jagiellońska w Krakowie). Do bibliotek docierają także źródła publikowane przez archiwa w oparciu o wybrane przez nich kategorie akt, zwykle należą one do źródeł cenniejszych ze względu na ich wartość historyczną. Źródła materialne może znaleźć historyk w muzeach, które je gromadzą, opracowują i udostępniają (do oglądu). Sporo cennych źródeł materialnych znajdzie

07