44193 P1010030 (8)

*5 •    tiAia. kAia. (,tA4

*5 •    tiAia. kAia. (,tA4

128

Richard Sheppard

piej znany jako Crise de vers [Kryzys wiersza\ (1897), książce ¹ Rilkego o Rodinie (1903—7) oraz esejowi Hofmannsthala Der ' Dichter und diese Zeit [Poeta i nasze czasy¹] (1906). W epoce, w której - jak to ujmuje Hofmannsthal - rzeczy reprezentatywne pozbawione są ducha, rzeczy duchowe zaś nie wyróżniają się; w epoce, która nie ma misteriów eleuzyńskich ani siedmiu sakramentów wynoszących ludzi ponad życie codzienne,^zadaniem artysty właśnie staje się zbawienie świata poprzez ponow- ! ne uchwycenie utraconego poczucia tajemnicy². \

Stąd tylko mały krok do piątego rodzaju odpowiedzi: decyzji j odwrócenia się od epoki nowoczesnej. Na przykład Rilke, Yeats i Bali wyrazili tę decyzję po wielkiej wojnie przez „ucie- ; czkę poza czas” — emigrację do „stałego punktu” czy centrum zakotwiczonego pośród wiru [gyre], oddalonego geograficznie tak daleko, jak to tylko możliwe od zamieszania epoki nowo- j czesnej³. W przypadku Rilkego oznaczało to mały Chateau de j Muzot, w przypadku Yeatsa — wieżę w Galway, zaś w przypadku Balia była to Montagnola nad Ticino (gdzie został sekreta-¹ rzem i biografem Hessego) oraz pewniki ultraortodoksyjnego < katolicyzmu. Eliot i Pound (których wczesne przemyślenia na temat sztuki i poezji wiele zawdzięczały symbolizmowi, szcze- j golnie gdy chodzi o potrzebę bezosobowości⁴) wyrazili bar-1 dzo podobną decyzję w odmienny sposób. Po wielkiej wojnie:

obaj przenieśli się w przeszłość, by związać się z przednowo-czesną świadomością oraz systemem przekonań, które - w ich odczuciu - wolne były od niepewności, chwiejności oraz poczucia braku znaczenia, które naznaczyły epokę nowoczesną. W The Waste Land Eliot doszedł do wniosku, że\świat nowoczesny jest jałową pustynią pełną rozpadających się obrazów, zaś to, co on sam mógł zrobić, to tylko zaprowadzić porządek na swej własnej ziemij Konkluzję taką racjonalizuje w eseju The Metaphysical Poets (1921) [Poeci metafizyczni (1963)] przy pomocy niezwykle wpływowej tezy o „dissociation of sensibli-ty” [„dysocjacji wrażliwości”]^{5 6}, mówiącej, że w siedemnastym wieku kultura angielska przeszła swój historyczny upadek i już nigdy się zeń nie podniosła. W oparciu o ten wniosek Eliot publicznie opowiedział się - w przedmowie do For Lancelot Andrews (1928), książki poświęconej angielskiemu kapłanowi, który zmarł jeszcze przed upadkiem, w roku 1626 - za klasycyzmem w literaturze, rojalizmem w polityce oraz anglokatolicyz-mem w religii , czyli za postawami, które uważał za najpełniej rozwinięte w ostatnich dziesięcioleciach szesnastego wieku, przed historycznym upadkiem. Właśnie owego esencjalnego ducha nadającego kształt tym postawom miał czcić ostatni zFour Quartets [Cztery kwartety (1988)] poemat Lit tle Gidding (1941-2) obierający za punkt wyjścia wspólnotę religijną pod Huntingdon założoną przez Nicholasa Ferrara na rok przed Śmiercią Andrewsa, złupioną i rozproszoną przez Okrągło-głowych w 1646. Pound wyraził podobne obrzydzenie wobec wipółczesnej cywilizacji europejskiej w Hugh Selwyn Mauber-^(1919-20), opisując ją jako „an old bitch gone in the teeth, /... • botched civilization” [„stara suka kopana w zęby, / Spieprzona cywilizacja”⁷]. Opuścił następnie Anglię i, po pobycie w Paryżu, w 1924 osiedlił się ostatecznie we Włoszech Musso-

1

^m W przekładzie J. Kasprowicza, w tomie przezeń przygotowanym: Czterf glosy o poecie, Lwów 1910.

2

   Hofmannsthal, op. cit, s. 264-98, szczególnie s. 268-9.

3

   Są to odwołania do tytułu autobiografii Balia (por. przyp. SI i 95), wersu 62] poematu Eliota Burnt Norton z Four Quartets (1935-42) [„W stałym punkdl toczącego się świata. Ani cielesny, ani bezcielesny” w przekładzie W. Dulęby,; w: T. S. Eliot, Poezje wybrane. Warszawa 1988, s. 177] oraz do obrazu centralnego! dla późnej poezji Yeatsa, pojawiającego się także w tytule istotnej, wczesnej pracy na temat modernizmu, tj. Josepha Franka, The Widening Gyre, New Brunswick 1963. Warto także zauważyć, że Rilke użył w swej książce o Rodinie jako cpigrafll następującego dictum Emersona: „The Hero is he who is immovably ccnteredr [„Bohater to ten, co wokół nieporuszonego środka skupiony”].

4

Por. Schwartz, op. cit, s. 122-3, oraz Adomo, „Gcorgc und HofmannsthaT. ś. 278-9.

5

T. S. Eliot, Szkice literackie, w przekładzie Macieja Żurowskiego w: Warszawa 1963 [przyp. tłum.].

6

T. S. Eliot, For Lancelot Andrews, London 1928.

7

^m Przekład Andrzeja Szuby, „Literatura na Świecie" nr 1, 1985, s. 173.