45575 skanuj0005 (530)

58    Antropologia strukturalna

swymi cechami, przypadki te okazują się zbyt szczególne, by pozwolić na sformułowanie praw ewolucji religijnej; jeśli zaś ekstrapolujemy, wychodząc tylko od pewnych elementów, to bez „szczegółowej historii” idei każdej grupy nie możemy wiedzieć, czy obecność nazw zwierzęcych lub roślinnych, bądź jakichś praktyk czy wierzeń odnoszących się do gatunków zwierzęcych lub roślinnych, tłumaczy się jako pozostałość wcześniejszego systemu totemicznego czy też wymaga przywołania innych racji, np. właściwej umysłowi ludzkiemu logiczno-estetycznej skłonności do grupowania składających się na jego świat zbiorów: fizycznego, biologicznego i społecznego; klasyczne studium Durkheima i Maussa pokazało, jak rozpowszechniona jest ta skłonność.⁷

Interpretacje ewolucjonistyczna i dyfuzjonistyczna mają pod tym względem wiele wspólnego. Obie były zresztą sformułowane i zastosowane przez Tylora i obie różnią się od metody historycznej. Historyk bada zawsze indywidua; mogą nimi być osoby, zdarzenia lub grupy zjawisk zindywidualizowane przez ich pozycję w czasie i przestrzeni. Dyfuzjonista zaś — choć może łamać gatunki kompa-ratysty, aby podejmować próby odtworzenia indywiduów przy pomocy fragmentów, zapożyczonych z różnych kategorii — zdoła tylko zbudować pseudoinclywiduum, ponieważ współrzędne czasowe i przestrzenne są tu następstwem sposobu, w jaki elementy zostały wybrane i połączone ze sobą, nie zaś czymś, co nadaje przedmiotowi jedność rzeczywistą. „Cykle” czy „kompleksy kulturowe” dyfuzjo-nisty są, jak „stadia” ewolucjonisty, owocem abstrakcji, której zawsze brakuje potwierdzenia przez świadków. Ich historia pozostaje koniekturalna i czysto myślowa. Zastrzeżenie to stosuje się nawet do bardziej skromnych i ścisłych badań, takich jak studia Lowie’ego, Spiera i Kroebera nad dystrybucją pewnych cech kulturowych w ograniczonych regionach Ameryki Północnej.⁸ Stosuje się ono do nich nie tylko dlatego, że z faktu, iż proponowany układ jest możliwy, nie można wnosić, że taki był rzeczywisty przebieg zdarzeń; zawsze ma się przecież prawo do tworzenia hipotez, a zresztą, w pewnych przypadkach, ośrodki wprowadzające innowację oraz drogi jej dyfuzji określone są z bardzo wysokim stopniem prawdopodobieństwa. Badania takie rozczarowują raozej dlatego, że nie mówią nam one nic o uświadamianych i nieuświadamianych procesach, znajdujących wyraz w konkretnych doświadczeniach indywidualnych lub zbiorowych, dzięki którym ludzie nie posiadający pewnej instytucji doszli do uzyskania jej bądź przez wynalazek, bądź przez przekształcenie instytucji dotychczasowej, bądź d-zięki temu, że otrzymali ją z zewnątrz. Tymczasem właśnie takie badanie wydaje się nam jednym z zasadniczych celów zarówno etnografa, jak i historyka.

*

* *

Nikt bardziej niż Boas nie przyczynił się do wydobycia na jaw tych sprzeczności. Toteż pobieżna analiza istoty jego stanowiska pozwoli ustalić, w jakiej mierze on sam ich uniknął, i wyjaśnić, czy nie są one nierozłącznie zespolone z warunkami, w jakich dokonuje się praca etnografa.

Określając swój stosunek do historii, Boas zaczyna od aktu pokory: ,,W zakresie historii ludów pierwotnych wszystko, co etnografowie wypracowali, sprowadza się do rekonstrukcji i niczym innym być nie może.”³ Zaś tym, którzy zarzucali mu, że nie badał historii takiego czy innego aspektu cywilizacji, której poświęcił przecież większą część swego życia, udziela tej bohaterskiej odpowiedzi: „Niestety, nie dysponujemy żadnym faktem, który rzucałby jakiekolwiek światło na te procesy rozwojowe.” ¹⁰ Z chwilą gdy te ograniczenia zostały już uznane, można jednak określić metodę, zakres stosowalności której będzie zapewne zawężony przez wyjątkowo niesprzyjające warunki, w jakich pracuje etnolog, ale od której można oczekiwać pewnych rezultatów. Szczegółowe zbadanie obyczajów oraz ich miejsca w globalnej kulturze praktykującego je plemienia, połączone z ustaleniem ich rozmieszczenia geograficznego