45811 skanuj0049 (30)

102 Metafora „świnki morskiej

Metafora „świnki morskiej", zob. kon-sumeryzm.

Metoda dokumentów osobistych, zob. współczynnik humanistyczny.

Mezostruktura, zob. struktura społeczna.

Migracja, proces przemieszczania ludności z jednego kraju lub regionu do innego, wiążący się ze zmianą miejsca stałego zamieszkania (łub pobytu). „Względnie trwała zmiana miejsca pobytu jednostek i grup w ramach określonej przestrzeni" [H. Kubiak, K. Słany 1909, s. 2‘14j. Zazwyczaj wyróżnia się migracje stale i czasowe (w tym: sezonowe, okresowe, wahadłowe), dobrowolne i przymusowe (deportacja, wygnanie, ucieczka, handel niewolnikami), zewnętrzne (międzynarodowe, międzykon-tynentalne) i wewnętrzne (regionalne, międzyregionalne). Emigracja to proces odpływu ludności z danego terytorium (kraju, regiohu), imigracja zaś to proces napływu ludności na dane terytorium. Przyjmuje się, że imigrant to osoba, która żyje poza własnym krajem co najmniej od roku lub deklaruje zamiar pobytu poza krajem co najmniej przez rok. Analogiczną definicję przyjmuje się dla emigranta.

Zdzisław Mach [1998, s. 20-43] nawiązując do modelu rytuału przejścia Amoloda van Gennepa wyróżnia trzy fazy migracji: fazę separacji, fazę liminalną i fazę agregacji (przyłączenia). W pierwszej następuje odłączenie od dotychczasowej grupy nie tylko w sensie fizycznym, lecz także myślowym i symbolicznym. W fazie drugiej następuje rozpad struktury społecznej, zakwestionowane zostają dotychczasowe normy, wartości i wzory zachowań. Trudności w przystosowaniu do zmienionych warunków mogą prowadzić do wytworzenia getta kulturowego, zapewniającego poczucie bezpieczeństwa. W fazie agregacji nastąpić może asymilacja do nowej zbiorowości lub ukształtowanie się pluralistycznego systemu społeczno-kulturowego.

Robert Park i Ernest W. Burges [1921] w relacjach między dwiema społecznościami wyróżniają fazy kontaktu, konkurencji, konfliktu i akomodacji. Proces migracji można badać na podstawie następstw wywoływanych w jednostce oraz w obrębie zbiorowości terytorialnej i całego społeczeństwa [P.N. Ritchcy 1976, s. 363]. Józef Styk [1994] badając problem migracji ludności wiejskiej do miast w okresie powojennym, wskazuje na czynniki „wypychające" ze wsi kolejne fale migrantów - przeludnienie agrarne, zapóźnienic cywilizacyjne, wroga polityka państwa wobec wsi i rolnictwa, dyskryminacja wobec chłopów - oraz czynniki „przyciągające” do miasta - poczucie awansu, idcalizacja miejskiego stylu życia. Migracje ludności wiejskiej do miast przyczyniły się do dalszej degradacji wsi, przez odpływ ludności młodej i aktywnej, a zarazem spowodowały ruralizację miast, wnosząc do nich silne elementy kultury wiejskiej.

Migracje zazwyczaj mają charakter selektywny, tzn. tylko niektórzy członkowie zbiorowości decydują się na opuszczenie dotychczasowego miejsca pobytu. W wypadku migracji na duże odległości (międzynarodowe, międzyregionalne) przeważają motywy ekonomiczne, związane ze zmianą zawodu i miejsca pracy. Biorą w nich udział głównie ludzie młodzi, samotni, stojący u progu kariery zawodowej. Migracje tego typu ukierunkowane są zwykle z. regionów mniej rozwiniętych gospodarczo do regionów bardziej rozwiniętych. Migracje na bliskie odległości (migracje do stref podmiejskich, migracje wewnętrzne) spowodowane są głównie względami mieszkaniowymi i dokonują się najczęściej w obrębie tzw. klasy średniej; przepływ ludności następuje od centrum miasta w kierunku peryferii (zob. [B. Hamm 1990, s. 110-123]). Migracje wahadłowe, które także zaliczyć można do migracji na bliskie odległości, są to codzienne dojazdy ludzi do pracy i z pracy.

Vancc Packard [1972] wskazuje na problem wykorzenienia i braku ciągłości (Jragmentation) związany z migracjami zawodowymi w wypadku zatrudnienia w ponadnarodowych korporacjach. . Jednostka wraz z rodziną przenosi się w ciągu okresu swojej aktywności zawodowej wielokrotnie do różnych miejsc kraju, a także zamieszkuje w rożnycli częściach świata. Tego typu styl życia prowadzi do wielu negatywnych następstw zarówno w sferze psychicznej, jak i w funkcjonowaniu rodziny, relacjach z innymi osobami i społecznością lokalną. „Jest widoczne, że wykorzenienie wiąże się z zanikiem stosunków koleżeńskich, spadkiem zadowolenia z aktywności grupowej, zanikiem wzajemnego zauTania i obniżeniem poczucia psychicznego bezpieczeństwa. Równocześnie potęguje powierzchowność' kontaktów osobistych i obojętność wobec problemów społeczności lokalnej. Prowadzi to do utraty poczucia osobistego powodzenia (well-bcing) (...) bezsilności i obniżenia własnej wartości" [ibidem, s. 270J. (A.S.)

Zob. dyfuzja, ruchliwość społeczna, zmiana społeczna.

Literatura:

Hamm B., 1990, Wprowadzenie do socjologii osadnictwa, KiW, Warszawa.

Kubiak H., Siany K., 1999, Migracje (w;] Encyklopedia socjologii, t. 2, Oficyna Naukowa, Warszawa.

Mach Z., 1998, Niechciane miasta. Migracja i tożsamość społeczna, Univcrsitas, Kraków. Packard V., 1972,// Nation ofStrangers, David MeKay Co. Inc., New York.

Park R., Burges E.W., 1921, Introduclion to the Science o/Sociology, Univ. of Chicago Press, Chicago.

Rilchey P.N., 1976, Explanations of Migration [w:] Annual Review of Sociology, vol 2, A._:Inkclcs, J. Coleman, N. Smelser (eds), Pało Alto, Caiifomia

Styk- J., 199't, Aksjologia chłopskiej migracji (w:] Stare i nowe struktury społeczne w Polsce, t. 1: Miasto, pod red, l. Machaj, J. Styka, Wyd. UMCS, Lublin.

Mikrostruktura, zob. struktura społeczna.^-

Milicu (fr. środowisko, środek - w odniesieniu do miejsca), bezpośrednie otoczenie, w którym przebywa podmiot (jednostka, grupa, organizacja). Pojęcie zbliżone do terminu „środowisko”, ale ujmowane w węższym znaczeniu. (A.S.)

Mobilizacja, zob. ruchy społeczne.

Mobilność społeczna, zob. ruchliwość społeczna.

Moda, jedna z form zachowań zbiorowych polegających na naśladownictwie ustanowionych wzorów, a zarazem przeciwstawianiu się dotychczasowym zwyczajom. Zjawisko to, chociaż wydawać się może czymś błahym, doczekało się wielu poważnych analiz. Zajmowali się nim czołowi przedstawiciele socjologii i antropologii kulturowej — m.in. Georg Simmcl, William G. Sumner, Thorstcin Vcblcn, William I. Thomas, Edward Sapir, Talcott Parsons, Alfred L. Kroeber, Claudc Lćvi-Strauss, Mircea Eliadc, Erving GoITman. Mimo to do dzisiaj zjawisko mody jest czymś nic do końca zrozumiałym. Wydaje się, że właśnie pewien element irracjonalizmu odgrywa istotną rolę w powstawaniu i popularności niektórych mód. Traktować je można jako rezultat swoistej kompensacji wobec panujących obyczajów, narzucanych przez społeczeństwo.

Cechami mody są jej przcjściowość (trwa ona zwykle stosunkowo krótki okres), nowość oraz błahość [K. Lang, G. Lang 1965]. Przedmiotem mody są zjawiska - ze społecznego punktu widzenia - mało ważne. Jak podkreśla G. Simmel [1980, s. 202], moda - podobnie jak prawo - dotyczy tylko zewnętrznych aspektów życia. Nowość, czyli urok różnicy, stanowi istotę mody. Z tego względu możliwa jest jej cykliczność [ibidem, s. 209], G. Simmcl akcentuje paradoksalny charakter mody - z jednej strony jest ona przejawem konformizmu, z drugiej .natomiast środkiem wyrazu indywidualności.

Moda dotyczy nic tylko wyglądu zewnętrznego jednostki (ubiór, ozdoby itp.), lecz także pewnych wzorów zachowań (słownictwo, gesty, środki ekspresji), sposobów urządzania wnętrz, posiadania okre-