45939 str6

(769)

(770)

(771)

Pewnego dnia pod koniec stycznia, w dzień pochmurny i poną ktoś gwałtownie zadzwonił (Brzez. Milion, s. 8)*

Bogumił przetarł ręką twarz, jakby chcąc wybić się ze snn. Rapu rzekł energicznie^...] (Dąbr. Noce V, s. 82).

Nie pamiętał, kiedy ostatni raz był w rynku o tej porze, chyba jeszj jako mały chłopiec z matką (Par. Niebo s. 107).

HI

4.63. Forma gramatyczna okolicznfków. Najbardziej typowe formy grai tyczne, jakie może przybierać okolicznik, to przysłówek i wyrażenia przy! ko we; rzadziej okolicznikiem bywają bezprzyimkowe formy przypadków leżnych; najrzadziej — bezokoliczniki i imiesłów przysłówkowy.

a)    Okolicznikiem przysłówek lnb zaimek przysłowny: miesż) daleko; wracam stamtąd\; spotkamy się jutro; wtedy porozmawiamy; przyss późno; jeździł powoli; zrób to tak samo; mniej więcej się orientował; był praM pewny; raptem się rozmyślił; zapytał mimochodem; zabiegał bezskutecznie; ż; bezwarunkowo itp.

b)    Okolicznikiem wyrażenie przyimkowe: przeszli przez kładkę; sypl u brata; mieszkał między mostem a fabryką; głos dochodził zza ściany, szli to td samym kierunku; jechali wzdłuż granicy; zostań do jutra; było to z hońcŁ stycznia; szli w milczeniu; mówił przez nos; drzwi otwarto z trzaskiem; tańcfl do upadłego; wrócił po książki; wziął parasol na wypadek deszczu; drżał z zimT gniewał się z błahych powodów; upadł przez nieostrożność; zraził się wslcuĄ plotek; mówił do zachrypnięoia; mimo kłopotów nie zrażał się; stało się to włm' jego woli; działał na przekór trudnościom; wyjechał ze względu na zdrowie; mył o tym z niepokojem; postępował wbrew logice; w gruncie rzeczy był człowieka dobrym; wyprowadził się na stałe; przekradali się wśród gradu kul; szli dźwiękach orkiestry itp. 9

Przy wyrażeniach przy mikowych należy wymienić wyrażenia z jako, npi był tam jeszcze jako chłopiec; wrócił jako oficer; mieszkał u nich jako student fl

c)    Okolicznikiem wyrażenie porównawcze: karabin maszynowy stu^ jak dzięcioł; deszcz lał jak z cebra; szedł jak na ścięcie; zmienił nazwę jakby odróżnienia; zrobił to niby przez roztargnienie itp.

d)    Okolicznikiem przypadek zależny: wracał lasem; miejscami pad* podchodzili nocami; czuwał dniem i nocą; wycofywał się tyłem; chwilę zaczel poszliśmy jego Śladem; pewnego dnia postanowił wyjechać; szedł wolnym kroku obejrzał się raz i drugi; swoim zwyczajem pogwizdywał itp.

e)    Okolicznikiem przysłówek odimiesłowowy: odezwał się drwiąĘ przemówił zachęcająco; pokiwał głową przecząco; potrącił go niechcący ii

f)    Okolicznikiem imiesłów nieodmienny: szedł z lekka kulejąc; mój bawiąc się długopisem; rozmawiał z nami ziewajcie; słuchał nic z tego nie rozumi Jąo itp.

g)    Okolicznikiem bezokolicznik: poszedł otworzyć; pojechał zapłacić telefon; poszedł odprowadzić rodziców; położył się spać itp.

4.6.4. Rodzaje składników określanych przez okolicznik. W paragr. 4.6.2 i 4.6<j przytoczyliśmy przykłady okoliczników będących określeniami czasownikó-

Okoliczni!

i ; »

Ii

Okoliczni

1 '

I

4.6.5. Kc kontaktowe Przechodni Ich oraz d< , do moj Kmantyczi tosnnek leżnie od cl pa otoczer i stwarzs jńp. oddal przeżyć (i ). zobaa paproponc

a)    cza Przedmioi

owniki 1

b)    cTA

noszące

c)    ca

96