46956 skanuj0015

się grzech pierworodny i nędza ludzkich pożądań, aby przedstawić zmysłowe piękno ciał godnych pożądania²⁹. Z drugiej zaś przedstawiano świat, w którym, o czym wiedział każdy znający mitologię, wielką rolę odgrywała plciowość z całym bogactwem jej odmian. Jednak od czasów Odrodzenia przedstawienie nagiego mężczyzny miało sens heroiczny, a nic erotyczny, jak w późnośredniowiecznych scenach kąpieli. Natomiast w przedstawieniu nagich kobiet dominował aspekt erotyczny³⁰.

Oczywiście droga od nowej radości z ciała w Renesansie do naszej przekonanej o wartości ciała teraźniejszości nic była prosta. Przeciwnie, w' samym renesansowym humanizmie w wyniku przejęcia antycznej filozofii, powstały nurty spirytualistyczne, które przygotowały późniejszy dualizm ciała i ducha. Przede wszystkim reformacji oraz wywołanemu przez nią. przeciwnemu ruchowi katolickiemu zdecydowanie obcy był przychylny stosunek do ciała. U schyłku XVI i XVII w. dominował w Europie ponadwyznaniowy purytanizm. któremu towarzyszyła nowa fala antropologicznego pesymizmu. Fryderyk Nietzsche nic był jedynym człowiekiem zachwyconym Odrodzeniem, który ubolewał nad tym cofnięciem się od wytęsknionego przezeń ncopogaństwa do chrześcijaństwa. Możliwe wszakże, że nawyk troszczenia się samemu

0    własne zbawienie, szczególnie wyraźny u luteran. prowadził jednak pośrednio do tego. że wyżej ceniono sobie ciało i życie pojedynczego człowieka. Statystycznie wykazano bowiem jednoznacznie, że w Niemczech jeszcze w XIX w. śmiertelność zarówno dzieci, jak

1    matek, a także liczba urodzin przypadająca na jedną kobietę wzrastała wyraźnie w kierunku od zreformowanego północnego zachodu przez obszary łuterańskic do katolickiego południowego wschodu³¹.

Możliwe też. że proces ogólnego dyscyplinowania, który wyszedł od kontroli duszy, aby podporządkować ciało, rozpoczął się już wtedy, a nie w XVIII w., jak sądził Michel Foucault. Ta wczesna faza uszła jego uwagi, ponieważ właściwie nic interesował się religją i polityką, lecz przede wszystkim nowymi antropologicznymi dyskursami nauk. które faktycznie powstały dopiero w XVIII stuleciu. Oświecenie, jak wiadomo, było procesem dialektycznym i w tym sensie jego antropologiczny optymizm, jego wiara w zdolność człowieka do poprawy i jego racjonalizm działały nie tylko wyzwalająco, lecz rodziły też zupełnie nowe możliwości i programy kontrolowania i normowania człowieka. Nauki medyczne, psychiatryczne i pedagogiczne współpracowały z nowo rozbudowywanymi instytucjami, takimi jak szkoły, przytułki, szpitale, domy dla obłąkanych, więzienia i zakłady poprawcze, policja oraz wojsko, nad stworzeniem biowiadzy mającej przysposabiać człowieka od stóp do głów, to znaczy jako ciało, do życia w biurokratycznie rządzonym społeczeństwie przemysłowym³².

^M \fcrspohl. w: Richard van Dulmcn (red.). Erfindung des Menschen. Schópfungsiraume und Kórper-bilder 1500-2000, Wleń 1998.

^w Hammer-lugcndhut, w: Franz X. lider. Sabinc FrOhslOck (red.), Neue Geschichten der SexualMU. Belsplele aus Osiaslen und Zeniruleuropa 17(0-2000, Wicn 2000. s. 70-73.

’■ Arthur E. Imhof (red.). Der Menach und sein Kórper. Mm derAntike bis heuie, Mtlnchcn 1983. ⁿ Foucault. /a: Angcla Tacger, Imlme Machnerhdhnlsse. Moralstrafrecht undadministrathe Kontrolle der Sexualitdl im ausgehenden Ancien Rćgime. MUnchcn 1999.

60